Ολοι θυμήθηκαν την 28η Οκτωβρίου του 2011. Θυμήθηκαν πώς έπεσαν τα σύμβολα στη λεωφόρο Νίκης, για να τσαλαπατηθούν από το πλήθος που φώναζε πως η χούντα δεν είχε τελειώσει το ’73. Θυμήθηκαν στη μέση του χάους έναν σαστισμένο, σχεδόν δακρυσμένο Πρόεδρο της Δημοκρατίας. «Δεκαπέντε χρονών ήμουν αντάρτης για να πολεμήσω τον ναζισμό. Και τώρα μου λένε “Παπούλια προδότη”».
Για πολλούς τότε τα επεισόδια στη Θεσσαλονίκη ήταν το «νέο μεγάλο “όχι” του λαού». Δεν ήταν όμως μόνο αυτό – ένα αυθόρμητο ξέσπασμα. Ηταν κι ένα πολιτικό σχέδιο. Τρεις ημέρες μετά τη ματαιωμένη παρέλαση, ο αρχηγός του ανερχόμενου κόμματος της Αριστεράς επισκεπτόταν το Προεδρικό Μέγαρο. Βγαίνοντας, καλούσε τον Πρόεδρο να «πάρει πρωτοβουλίες» για να θεραπευτεί η «πρωτοφανής δυσαρμονία της ασκούμενης πολιτικής με τη λαϊκή βούληση». Λειτουργώντας ως αγωγός της πεζοδρομιακής παραφοράς, ο Τσίπρας ζητούσε από τον Παπούλια να παραιτηθεί. Του ζητούσε να ολοκληρώσει μια εκτροπή.
Βετεράνος του αιματηρού εικοστού αιώνα, ο Κάρολος Παπούλιας κατάφερε να μείνει ψύχραιμος στον βρασμό της χρεοκοπημένης δημοκρατίας. Δεν άφησε τον θεσμό που ενσάρκωνε να γίνει παρανάλωμα της αγανάκτησης, τηρώντας και με το προσωπικό του ύφος το μέτρο της νηφαλιότητας.
Κρατώντας θεσμικές αντιστάσεις σε μια χρεοκοπημένη δημοκρατία.
Η στάση αυτή μοιάζει σήμερα αυτονόητη. Δεν ήταν. Αρκεί κανείς να σκεφτεί ότι η ανάρρηση του Παπούλια στο αξίωμα ήταν προϊόν της συναινετικής κουλτούρας που φαινόταν να έχει διαμορφώσει το δικομματικό σύστημα στην αρχή της τέταρτης μεταπολιτευτικής δεκαετίας. Δεν επρόκειτο να είναι ένας Πρόεδρος που θα χρειαζόταν –όπως χρειάστηκε– να δοκιμάσει τα ρυθμιστικά αντανακλαστικά του θεσμού.
Κι όμως, όταν ο δικομματισμός κατέρρευσε, ο Παπούλιας κλήθηκε μέχρι και να εκπροσωπήσει τη χώρα σε ευρωπαϊκή σύνοδο κορυφής, τον Ιούνιο του 2012, αναπληρώνοντας τον νεοεκλεγέντα τότε πρωθυπουργό που αδυνατούσε να ταξιδέψει. Ηταν κι αυτή μια σημαδιακή στιγμή: Σαν να είχε ξεμείνει από πολιτικές, αλλά και φυσικές δυνάμεις, το πολιτικό σύστημα αναγκαζόταν να καταφύγει σε έναν απόμαχο της πολιτικής για να εκτεθεί στο δυσκολότερο για τη χώρα πεδίο.
Αν αξίζει κανείς να θυμάται αυτά τα στιγμιότυπα από την όψιμη σταδιοδρομία του Παπούλια, δεν είναι για να αναμοχλεύσει ξεθυμασμένα πάθη, ούτε για να ξαναδικάσει όσα έχουν ήδη κριθεί – εκλογικά και πραγματολογικά. Η αναδρομή έχει μάλλον τα αντίθετα αποτελέσματα: Σε βοηθάει να συνειδητοποιήσεις ότι η δημοκρατία κατάφερε να ρυμουλκήσει προς τον ρεαλισμό και τον θεσμικό αυτοπεριορισμό ακόμη και τις δυνάμεις που την περιφρονούσαν και είχαν φτάσει να ζητούν –κυριολεκτικά– την πυρπόλησή της.
Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία τα κατάφερε (και) επειδή της έτυχε ενίοτε να την ενσαρκώνουν πρόσωπα με ιστορική συνείδηση.