Πώς θα πάνε τα πράγματα στην οικονομία το 2022; Υπάρχουν οι μεγάλες αβεβαιότητες που ταλανίζουν όλο τον κόσμο. Μια η πανδημία (ο προϋπολογισμός 2022 καταρτίστηκε με την υπόθεση ότι η πανδημία θα είχε διανύσει τα τελευταία μίλια το 2021), μια ο πληθωρισμός (παροδικός ή όχι…) και ειδικά οι τιμές της ενέργειας – η αμερικανική θαλάσσια αερογέφυρα που σπάει τον ρωσικό αποκλεισμό της Ευρώπης από φυσικό αέριο είναι μια άμεση, αλλά όχι μόνιμη και σταθερή λύση.
Επειδή έχει μεσολαβήσει μια 10ετία πρωτοφανούς καθίζησης και η Ελλάδα είναι συγκριτικά φθηνή χώρα (ενδεικτικά, τα αμερικανικά χρηματιστήρια που προ 10ετίας ήταν δέκα φορές πιο ψηλά από το ελληνικό, είναι 40 φορές ψηλότερα σήμερα…), όπως συγκριτικά φθηνές είναι και οι αξίες της γης (εξ ου οι μεγάλες αγορές από Ισραηλινούς και άλλους ξένους), και επειδή στον κόσμο κυκλοφορούν τρισ. δολάρια που αναζητούν τοποθετήσεις και επειδή, τέλος, η κρατική ενίσχυση της οικονομίας ήταν αναλογικά η μεγαλύτερη στην Ευρώπη, θα περίμενε κανείς μεγαλύτερη αύξηση του ΑΕΠ. Το σημαντικότερο, ωστόσο, δεν είναι το ποσοστό αύξησης, αλλά η ποιότητά του: Μαζί με τις απώλειες αναπληρώνει όλες τις ιστορικές στρεβλώσεις που αντανακλώνται σε χαμηλή παραγωγικότητα, μεγάλο εξωτερικό έλλειμμα και ανεργία.
Για να διορθωθούν αυτά δεν αρκεί να ρίχνεις λεφτά στην αγορά ως λευκός και ευσπλαχνικός ιππότης. Χρειάζονται σαφείς προτεραιότητες (π.χ., φορολογική και ασφαλιστική στήριξη της μισθωτής εργασίας) και μεταρρυθμίσεις σε όλη τη γραμμή. Αυτά δεν υπάρχουν και γι’ αυτό (όπως ηχηρά εξήγησε ο Γ. Στουρνάρας την περασμένη εβδομάδα) κινδυνεύει ο στρατηγικός στόχος, η πιστοληπτική αναβάθμιση της χώρας, έως τις αρχές του 2023. Οι μεταρρυθμίσεις απέμειναν να στοιχειώνουν τις σελίδες της έκθεσης Πισσαρίδη – Βέττα, δεν έγιναν την πρώτη διετία, όταν –ακόμα– ισχυρή μερίδα του πολιτικού κέντρου στήριζε την πρωθυπουργία Κυρ. Μητσοτάκη κόντρα στον δεξιό συντηρητισμό. Λέτε να γίνουν τώρα, εν μέσω παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου;
Αλλαγή μοντέλου ή επιστροφή σε ασθενή μεγέθυνση που δεν θα επιτρέπει την εξυπηρέτηση του χρέους;
Κανείς δεν γνωρίζει πότε ακριβώς θα γίνουν (πρόωρες) εκλογές. Το άγχος για το αποτέλεσμα «χαλαρών» εκλογών με απλή αναλογική, η εντυπωσιακή δημοσκοπική άνοδος του ΚΙΝΑΛ, το εκλογικό σύστημα των σχεδιαζόμενων δεύτερων εκλογών που απαιτεί πολύ υψηλό –για τα δεδομένα– ποσοστό για να επιτευχθεί αυτοδυναμία (περί το 38%), αυτά τις απομακρύνουν. Στο ίδιο συντείνει η απαίτηση Τσίπρα για εκλογές εδώ και τώρα – κανείς πρωθυπουργός δεν θα ήθελε να φανεί ότι σύρεται σε εκλογές από την αντιπολίτευση. Αν, όμως, είναι άγνωστος ο ακριβής χρόνος των εκλογών, οι συνέπειές τους μπορεί να είναι πολύ αρνητικές τώρα, πριν διεξαχθούν: Γιατί πολλά δείχνουν ότι οι μεταρρυθμίσεις έχουν μπει σε αναστολή (αν όχι στο γνωστό χρονοντούλαπο…), ενώ ο «καθωσπρέπει λαϊκισμός» κάνει εντονότερη την παρουσία του. Αυτά δεν είναι για καλό.
Επειτα από 10ετή κρίση χρέους και 2ετή κρίση COVID, τα περιθώρια αντοχών της κοινωνίας είναι μικρά – έχει μαζευτεί πολύ «προσάναμμα». Η ελληνική επιχειρηματικότητα δεν είναι στα καλύτερά της. Ενα δυναμικό τμήμα της φεύγει μπροστά, ένα πολύ μεγάλο μένει πίσω ή τελεί υπό κατάρρευση, ενώ ανταγωνιστικοί παίκτες από πλουσιότερες χώρες βγαίνουν κεφαλαιακά ενισχυμένοι (στοχευμένα, όχι όπως στα καθ’ ημάς…) με κρατικά κεφάλαια. Και πολλά, πάρα πολλά προβλήματα κρύβονται άλυτα κάτω από το χαλί – από τα κόκκινα δάνεια μέχρι τη μη έγκαιρη απόδοση δικαιοσύνης. Αν αφεθούν τα πράγματα να κυλήσουν έτσι, έπειτα από 2-3 χρόνια σχετικής ευφορίας χάσκει η φοβική προοπτική επιστροφής σε ασθενικούς ρυθμούς μεγέθυνσης της τάξης του 1,5%. Που δεν θα επιτρέπουν (πάλι…) την εξυπηρέτηση του χρέους μας.