Οι τελευταίες ημέρες προαναγγέλλουν μια δύσκολη χρονιά για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Στην εκτίμηση αυτή συνηγορούν:
1. Η εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία. Καθώς η τουρκική οικονομία βρίσκεται σε δίνη χωρίς ορατή διέξοδο, ο πρόεδρος Ερντογάν δύσκολα θα αναστηλώσει την έντονα τραυματισμένη εικόνα του με κινήσεις στο εσωτερικό. Ωθούμενος και από τον εθνικιστή συνοδοιπόρο του, Μπαχτσελί, θα την αναζητήσει στην τόνωση της τουρκικής περηφάνιας. Το Κουρδικό, το Κυπριακό και οι σχέσεις με την Ελλάδα, λόγω της φόρτισης που εμπεριέχουν, ήταν ανέκαθεν θέματα δεκτικά πολιτικής και ψηφοθηρικής εκμετάλλευσης στην Τουρκία.
2. Η σκλήρυνση των τουρκικών θέσεων έναντι Ελλάδας και Κύπρου. Τον περασμένο Ιούλιο η τουρκική διπλωματία προχώρησε σε διεύρυνση της «διαπραγματευτικής ύλης» έναντι της Ελλάδας. Με επιστολές του Τούρκου Αντιπροσώπου στον ΟΗΕ, κ. Σινιρλίογλου, προστέθηκε σε αυτήν και η νομικά απολύτως έωλη και πολιτικά απαράδεκτη θέση ότι η αποστρατιωτικοποίηση ελληνικών νησιών είναι προϋπόθεση για την αναγνώριση της ελληνικής κυριαρχίας επ’ αυτών. Συνδέθηκε έτσι το τουρκικό αίτημα για αποστρατιωτικοποίηση με την αμφισβήτηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος ελληνικών νησιών, όπως της Λέσβου, Σάμου, Χίου, Λήμνου και Σαμοθράκης! Πρόκειται για πρωτοφανή παραμόρφωση των διατάξεων της Συνθήκης της Λωζάννης. Την τακτική της μετατόπισης σε ακραίες θέσεις, που συνειδητά υποσκάπτουν τις προοπτικές ουσιαστικού διαλόγου, έχει υιοθετήσει η Αγκυρα και στο Κυπριακό, με την προβολή της «λύσης των δύο κρατών».
3. Ο εκλογικός χρονισμός σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία. Το 2023 είναι και για τις τρεις χώρες εκλογικό έτος. Η συγκυρία αυτή θα δυσχεράνει κατά το προεκλογικό 2022 τη δυνατότητα μετριοπαθών κινήσεων στην πολιτικοδιπλωματική σκακιέρα. Την ευθύνη έχει η τουρκική πλευρά. Το επιβεβαιώνουν η σκλήρυνση των θέσεων, οι συνεχιζόμενες υπερπτήσεις με αεροσκάφη και drones σε ελληνικά νησιά και η οξύτητα δηλώσεων ακόμα και ευθέως κατά του πρωθυπουργού κ. Κ. Μητσοτάκη, του υπουργού Εξωτερικών κ. Ν. Δένδια και, πρόσφατα, της Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κ. Σακελλαροπούλου. Η προσωποποίηση των πολιτικών διαφορών και η «δαιμονοποίηση» του αντιπάλου είναι πρόσθετη επιβάρυνση στο ήδη βαρύ κλίμα.
4. Η ένταση στη δημόσια ρητορική και διπλωματία. Η ήδη οξεία δημόσια ρητορική στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αναμένεται να ενταθεί με αφορμή την εκατοστή επέτειο από την Καταστροφή της Σμύρνης και τη βίαιη εκδίωξη των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, που η άλλη πλευρά βλέπει ως νίκη επί «σκληρών εισβολέων». Θα πρέπει επίσης να συνεκτιμηθεί ότι το 2023 θα είναι διπλή επέτειος εκατό χρόνων, αφενός από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αφετέρου από τη Συνθήκη της Λωζάννης· του θεσμικού θεμελίου του status quo στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο που αμφισβητεί η Τουρκία. Η σημειολογία είναι σοβαρό συστατικό στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής. Ακόμα περισσότερο σε αυτή την περιοχή του κόσμου και για ηγέτες με τα χαρακτηριστικά του προέδρου Ερντογάν, που επίμονα διεκδικεί μια υψηλότερη θέση από τον Κεμάλ Ατατούρκ «στας δέλτους» της τουρκικής Ιστορίας.
5. Η τουρκική θεώρηση για την αμυντική θωράκιση της Ελλάδας. Η Ελλάδα, ως όφειλε μετά την επικίνδυνη μεταναστευτική κρίση που προκάλεσε η Τουρκία τον Μάρτιο του 2020 στα σύνορα του Εβρου και την παρατεταμένη ένταση το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, προχώρησε σ’ ένα εξελισσόμενο στιβαρό πρόγραμμα ενίσχυσης των αμυντικών της δυνατοτήτων. Ουδείς γνωρίζει πώς θα μπορούσαν να αξιολογήσουν το γεγονός αυτό ορισμένοι θερμοκέφαλοι στην Αγκυρα.
6. Το μεταναστευτικό. Το τελευταίο διάστημα, πέραν των επαναλαμβανόμενων τουρκικών συκοφαντιών κατά της Ελλάδας περί επαναπροωθήσεων, παρατηρείται επανεκκίνηση παράνομων μεταναστευτικών ροών που ενδέχεται να αυξηθούν, ιδίως εάν υπάρξει ύφεση της πανδημίας.
Ο συνδυασμός όλων αυτών υποχρεώνει την Ελλάδα σε διαρκή ψύχραιμη εγρήγορση. Απέναντι σε μια πολιτική αντίληψη που στον πυρήνα της έχει το «casus belli», η ενεργός διπλωματική και επιχειρησιακή ανάσχεση που συστηματικά εφαρμόζει η κυβέρνηση γίνεται η μόνη επιλογή. Μόνον έτσι μπορεί να διαμορφωθούν ουσιαστικές συνθήκες ενός αυστηρά οριοθετημένου διαλόγου με την Τουρκία. Εως τότε, ψυχραιμία και αποφασιστικότητα.
* Ο κ. Γ. Κουμουτσάκος είναι βουλευτής Β1 Βόρειου Τομέα Αθηνών με τη Ν.Δ.