Δράμα και ναρκισσισμός
Οι ανέμπνευστες τηλεοπτικές εκπομπές που βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση φθηνής καύσιμης ύλης και τα αδηφάγα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έχουν αναδείξει την άποψη σε εμμονικό αυτοσκοπό αντιμετωπίζουν την επικαιρότητα ως πεδίο σύγκρουσης, πολτοποίησης και προσωπικής ανάδειξης. Ακόμη κι όταν πρόκειται για ένα έγκλημα όπως ο πρόσφατος βιασμός στη Θεσσαλονίκη, το ζητούμενο για πολλούς δεν είναι η καταγραφή και η διαλεύκανση, αλλά η μάχη των εντυπώσεων: αδαείς τηλεπαρουσιαστές, influencers άνευ αντικειμένου και ακτιβιστές της κακιάς ώρας σπεύδουν σαν τα κοράκια πάνω στις σάρκες του δράματος και διεκδικούν ο καθένας για τον εαυτό του το πιο ζουμερό κομμάτι. Με λίγη τύχη, μέσα από την επιπόλαιη αναδίφηση του χυδαίου εγκλήματος, κάποιοι θα φανούν πιο καλόψυχοι από κάποιους άλλους. Κάποιες καριέρες θα παραταθούν για λίγο ακόμα και κάποιες άλλες θα γεννηθούν υπό τους ήχους της επανάστασης. Παράλληλα, όμως, το έγκλημα απομειώνεται σε μόδα και το θύμα σε θέμα. Η υπόθεση εισάγεται στην τροχιά της παροδικότητας και μέσα στην αναμπουμπούλα οι εγκληματίες ίσως και να ευνοηθούν. Γιατί όταν οι δράστες είναι δυο-τρεις, τους συμφέρει για το έγκλημά τους να κατηγορηθούν πέντε-έξι ακόμα και στο μεταξύ να εμπλακούν άλλοι δέκα-δεκαπέντε άσχετοι.
Τηλεοπτικός βόρβορος
Τα τηλεοπτικά πρόσωπα αδυνατούν να διαχειριστούν τους βιασμούς με τη δέουσα προσοχή και ακριβολογία γιατί στην πλειονότητά τους είναι άτομα ασόβαρα, με τεράστια γνωστικά ελλείμματα. Τις προηγούμενες μέρες, μία παρουσιάστρια ουσιαστικά καταφέρθηκε εναντίον του θύματος για την επιλογή του να παρευρεθεί σε πάρτι που γινόταν σε δωμάτιο ξενοδοχείου. Αντί το μένος της να πέσει στο γεγονός του βιασμού, το οποίο μπορεί πρακτικά να επέλθει οπουδήποτε, έπεσε στα μέτρα προφύλαξης που δεν πήρε το θύμα. Μία άλλη θεώρησε ότι οι δράστες, ως νέοι και ωραίοι, δεν είχαν ανάγκη να ναρκώσουν και να βιάσουν το θύμα τους. Καλοσύνη της που δεν πρότεινε στους βιαστές να φλερτάρουν κιόλας λίγο πριν βιάσουν. Από αυτή την παρουσιάστρια διέφυγε εντελώς ότι ο βιασμός δεν είναι θέμα ηλικίας, ομορφιάς και ανάγκης, αλλά οφείλεται σε μια ευρύτερα επιτρεπτική κουλτούρα μισογυνισμού και στη νοσηρή ψυχοπαθολογία των βιαστών. Της διέφυγε ότι ο βιασμός είναι θέμα εξουσίας και επιβολής. Λεπτομέρειες.
Εκπαίδευση στην ανοησία
Η ελληνική τηλεόραση έχει περιορίσει τον ρόλο της στην αυτοματική αναπαραγωγή εικόνας, ατάκας, αλλά και του ίδιου της του εαυτού, και ως εκ τούτου είναι σχεδόν ολικά ανεξοικείωτη με την παραγωγή πρωτογενούς υλικού εναρμονισμένου με τα σύγχρονα ήθη και πολιτισμικά προτάγματα. Από τις «απολογίες» των τηλεπαρουσιαστριών φάνηκε ότι δεν κατάλαβαν τίποτα από το λάθος τους. «Δεν ήθελα», «δεν εννοούσα», «η φράση μου απομονώθηκε» και λοιπές εισαγωγές ξύλινων δικαιολογιών χωρίς βάθος μαρτυρούν μια γενικευμένη άγνοια του θέματος, αλλά και κάτι ενδεχομένως χειρότερο: την άγνοια της άγνοιας. Μία από τις παρουσιάστριες υπερασπίστηκε τον εαυτό της με την επίκληση της διπλής ιδιότητάς της ως γυναίκας και μάνας. Δεν χρειάζεται να σκέφτεται, δεν χρειάζεται να γνωρίζει, δεν χρειάζεται να μιλάει με προσοχή, δηλαδή. Αρκεί που έχει τη σωστή ταυτότητα.
Υπερβάλλουσα αυτοπεποίθηση
Η νέα εποχή ανέξοδης δημόσιας τοποθέτησης έχει δώσει στον ακτιβισμό μια στρεβλή ταυτοτική διάσταση, η οποία έχει πλέον παρεισφρήσει σε όλες τις μορφές και περιστάσεις έκφρασης. Πολύς κόσμος πιστεύει ότι αρκεί να ανήκει σε κάποια μειονότητα (ή να βρίσκεται με κάποιον τρόπο κοντά της) για να αναλάβει πολιτική δράση υπέρ της ή να εκπροσωπήσει (γενικά) τα θύματα της βίας διά του λόγου. Πρόκειται για ένα λανθάνον, μεσσιανικό είδος ψευδαίσθησης μεγαλείου: η εγγύτητα ή το ενδιαφέρον προς τον αδικημένο δεν μας καθιστούν κατ’ ανάγκην αρμοδίους να μιλήσουμε γι’ αυτόν, ούτε δίνουν από μόνα τους αξία στον λόγο μας. Μπορεί να θέλουμε να πούμε πολλά και να νιώθουμε πως πρέπει, αλλά αυτά που λέμε να είναι τελικά μόνο ανοησίες.
Νέοι ορισμοί
Μία από τις πιο σοκαριστικές διαστάσεις του βιασμού είναι ότι, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, οι περισσότεροι δεν αντιλαμβάνονταν το εύρος και τις αποχρώσεις του. Φαντάζονταν κυρίως σκοτεινά δρομάκια, ενέδρες και αιματοβαμμένες μάχες, με αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζουν ως βιασμό οποιαδήποτε παραβίαση έξω από αυτή την εικονοποιία. Ομως, παρότι η κλασική πρόσληψη του βιασμού είναι εντελώς πραγματική, δεν περιλαμβάνει εξαντλητικά κάθε πιθανή εκδοχή του εγκλήματος. Σιγά σιγά καταλαβαίνουμε ότι το πρόβλημα είναι ευρύτερο·η ελεύθερη βούληση ενδέχεται να καταλυθεί οπουδήποτε μπορεί να ανακύψει ζήτημα συναίνεσης: σε μια τυχαία συνάντηση, σε ένα ραντεβού, σε σπίτι, στον δρόμο, σε ξενοδοχείο, σε κλαμπ, ακόμα και πάνω στο σεξ που ξεκινάει ως συναινετικό.
Σιωπή και μελέτη
Η συζήτηση που ξεκινάει τώρα (ναι, βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή) έχει πολλές παραμέτρους: αφορά τα θύματα, τους μηχανισμούς προστασίας και υπεράσπισής τους, τη νομοθεσία, τα εργαλεία απόδοσης δικαιοσύνης, αλλά και μια ολόκληρη κουλτούρα που εξακολουθεί να κοιτάει με αμηχανία ή και απροκάλυπτη έχθρα την έννοια της αυτοδιάθεσης. Η συμμετοχή σ’ αυτήν απαιτεί μια καθόλου αυτονόητη ωριμότητα. Οσοι δεν την έχουν, μπορούν για αρχή να παρακολουθήσουν εξ αποστάσεως. Ολο και κάτι θα μάθουν.