Η κοινωνία μας προχωράει, αργά αλλά σταθερά, προς την πρόοδο. Ετσι δεν είναι; Μέσα από γεγονότα που σκάνε στον δημόσιο διάλογο και λειτουργούν ως καταλύτες (διαφημίσεις σαμπουάν, hashtags στο Twitter, insta stories), αλλά και μέσα από τη φυσιολογική δημογραφική ανανέωση της κοινωνίας, πάμε σιγά σιγά παρακάτω. Πράγματα γίνονται. Ετσι φαίνεται τουλάχιστον. Ετσι γίνεται παντού στον κόσμο.
Ενας αμερικανικός ερευνητικός οργανισμός ονόματι Pew Research Center εδώ και μερικά χρόνια κάνει μια έρευνα (από το 1994 στις ΗΠΑ και από το 2002 σε μερικές δεκάδες χώρες του κόσμου) για το θέμα της αποδοχής της ομοφυλοφιλίας από την κοινωνία. «Με ποιο από αυτά συμφωνείτε περισσότερο», τους ρωτάνε. «Η ομοφυλοφιλία πρέπει να είναι αποδεκτή στην κοινωνία» ή «Η ομοφυλοφιλία δεν πρέπει να είναι ανεκτή στην κοινωνία»; Τα αποτελέσματα χαρτογραφούν σε κάποιο άμεσο ή έμμεσο βαθμό τη στάση αυτών των κοινωνιών για ένα σημαντικό κοινωνικό θέμα και υπογραμμίζουν τις μεγάλες διαφορές που υπάρχουν στις διάφορες γωνιές του πλανήτη. Τα πιο πρόσφατα αποτελέσματα της έρευνας που έγινε το 2019 δείχνουν ότι, όπως θα περίμενε κανείς, στις πλούσιες και προηγμένες χώρες του κόσμου τα ποσοστά αποδοχής της ομοφυλοφιλίας είναι σχεδόν καθολικά: 81% στην Αυστραλία, 85% στον Καναδά, 86% στη Γερμανία, 92% στην Ολλανδία, 94% στη Σουηδία. Στο άλλο άκρο τοποθετούνται επίσης οι χώρες που θα περίμενε κανείς: στην Τουρκία το ποσοστό αποδοχής της ομοφυλοφιλίας είναι 25%, στη Ρωσία 14%, στον Λίβανο 13% και στη Νιγηρία 7%.
Κι η Ελλάδα; Πού βρίσκεται η Ελλάδα; Στη χώρα μας το ποσοστό όσων πίστευαν το 2019 ότι η ομοφυλοφιλία «πρέπει να είναι αποδεκτή» ήταν 48%. Το ποσοστό που πίστευε το αντίθετο ήταν 47%. Μισοί μισοί. Αυτό το αποτέλεσμα δεν μας τοποθετεί στην κατηγορία των άλλων δυτικοευρωπαϊκών χωρών, ή των προηγμένων, πλούσιων χωρών του κόσμου, αλλά κατευθείαν μέσα στο μπλοκ των ανατολικών, πρώην κομμουνιστικών χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα, όπως η Πολωνία (47%), η Ουγγαρία (49%) και η Σλοβακία (44%).
Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια άλλα πράγματα που αξίζει να προσέξει κανείς στα αποτελέσματα αυτής της έρευνας. Πρώτα απ’ όλα, η στάση κάθε κοινωνίας απέναντι σε αυτό το θέμα δεν είναι ενιαία. Σε κάποιες χώρες οι νέοι έχουν εντελώς διαφορετικές απόψεις από τους ηλικιωμένους. Στη Νότια Κορέα, ας πούμε, μόνο το 23% των πολιτών ηλικίας άνω των 50 θεωρεί ότι η ομοφυλοφιλία πρέπει να είναι αποδεκτή. Στα άτομα ηλικίας 18-29, όμως, το ποσοστό είναι 79%. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην Ελλάδα: δύο στους τρεις Ελληνες ηλικίας 18-29 πιστεύουν ότι η ομοφυλοφιλία πρέπει να είναι αποδεκτή, την ώρα που δύο στους τρεις Ελληνες ηλικίας 50+ πιστεύουν το αντίθετο. Κάποιος θα θεωρούσε ότι αυτό είναι αισιόδοξο στοιχείο – ο χαρακτήρας της κοινωνίας μας στο μέλλον θα οριστεί από τους σημερινούς νέους, άλλωστε.
Ομως υπάρχει και ένας τρίτος παράγοντας που αναδύεται από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας, η οποία, όπως είπαμε, επαναλαμβάνεται περιοδικά εδώ και δύο δεκαετίες: ο παράγοντας του χρόνου. Οι απόψεις αλλάζουν, οι στάσεις μιας κοινωνίας εξελίσσονται, μεταβάλλονται. Το ποσοστό αποδοχής στις ΗΠΑ το 2019 ήταν 72% – αλλά το 2003 ήταν 47%, περίπου όσο της Ελλάδας σήμερα. Η αλλαγή αυτή αποτυπώνεται στις περισσότερες από τις χώρες που συμμετέχουν στην έρευνα. Στην Ιαπωνία πήγαν από 54% το 2002 στο 68% το 2019. Στο Ηνωμένο Βασίλειο πήγαν από 74% στο 86%. Στην Κένυα, που το 2019 είχε πολύ χαμηλό ποσοστό αποδοχής (14%), έχουν κάνει αναλογικά άλματα – το 2002 το ποσοστό ήταν 1%.
Κάποιες άλλες χώρες, όμως, δεν έχουν κάνει κανένα βήμα. Κάποιες έχουν κάνει και βήματα προς τα πίσω. Η Σλοβακία έχει πάει από το 68% το 2002 στο 44% το 2019. Η Ρωσία από 22% το 2002 στο 14%. Η Τουρκία από 22% το 2002 πήγε στο 9% το 2013, και μετά στο 25% το 2019.
Και η Ελλάδα; Σε ποια κατηγορία είναι; Σε αυτές που προοδεύουν; Σε αυτές που μένουν στάσιμες; Από ό,τι φαίνεται, είναι στις άλλες: την προηγούμενη φορά που συμμετείχε στην έρευνα, το 2013, τα ποσοστά αποδοχής/μη αποδοχής ήταν 53-40. Μέσα στα τελευταία χρόνια κάναμε μικρά βήματα, και τα κάναμε προς τα πίσω.
Αυτό, βεβαίως, είναι μόνο ένα εύρημα. Μπορεί να είναι πρόσκαιρο, μπορεί να εξηγείται από μεθοδολογικά ή άλλα αίτια – ούτως ή άλλως η διαφορά δεν είναι πολύ μεγάλη. Αλλά αν κοιτάξει κανείς και άλλες πρόσφατες κοινωνικές έρευνες, φαίνεται πως ίσως να υπάρχει ένα γενικότερο φαινόμενο. Ισως η κοινωνία μας να μην εξελίσσεται όσο γρήγορα νομίζουμε – ίσως μάλιστα να διολισθαίνει προς τη συντήρηση, την ώρα που άλλες κοινωνίες προοδεύουν, μετασχηματίζονται και προσαρμόζονται καλύτερα σε έναν κόσμο που αλλάζει. Ισως οι διαφημίσεις, τα hashtags και τα stories να μην αρκούν για να σπρώξουν την κοινωνία προς τα μπρος, την ώρα που άλλες, ασαφείς και αδιόρατες δυνάμεις μοιάζουν να την τραβούν προς τα πίσω.