Με τον όρο «γυναικοκτονία» («femicide», «femicidio») αποδίδεται διεθνώς ο μισογυνικός φόνος, η θανάτωση δηλαδή μιας γυναίκας από μίσος και προκατάληψη εναντίον του φύλου της. Το έμφυλο στοιχείο και το πατριαρχικό «νόημα» του εγκλήματος είναι καίριας σημασίας. Σύμφωνα με τους σχετικούς ορισμούς σε επίπεδο διεθνούς δικαίου πρόκειται για εγκλήματα που τελούνται, μεταξύ άλλων, από ερωτικούς συντρόφους, είναι αποτέλεσμα βασανισμού, σεξιστικής συμπεριφοράς ή «προσβολής» πεποιθήσεων θρησκευτικών ή περί «τιμής», προκαλούνται σε συνθήκες εμπορίας προσώπων ή κατά ευάλωτων θυμάτων, είναι κατάληξη (απόπειρας) βιασμού, αποτέλεσμα ενδοοικογενειακής βίας ή πράξεων στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων (όλα αυτά μπορούν και να συντρέχουν). Η ποινικοποίηση αυτού του εμβληματικού για την ουσία της πατριαρχίας και της «τοξικής αρρενωπότητας» εγκλήματος ξεκίνησε στη Λατ. Αμερική και εισέρχεται και στον ευρωπαϊκό πλέον χώρο. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα είναι μάλλον η πρώτη χώρα της Ε.Ε. που θα αποτυπώσει σε ειδική διάταξη το έγκλημα αυτό. Ηδη όμως η πρόβλεψή του απαντά –πιο δειλά– με τη μορφή των επιβαρυντικών περιστάσεων, όπως συμβαίνει π.χ. στην Ισπανία.
Η ποινικοποίηση της γυναικοκτονίας συνάδει απολύτως με την προστασία των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στιγματίζει συμβολικά την έμφυλη-διακριτική κακοποίηση των γυναικών και διαπαιδαγωγεί την κοινωνία δείχνοντας τον δεσμό ανάμεσα στη φαινομενικά ανώδυνη μισογυνική καθημερινή συμπεριφορά, την παρενόχληση, την απειλή και άσκηση μισογυνικής βίας (ιδίως στο εσωτερικό της οικογένειας) και τη θανάτωση ως κορύφωση αυτής της αλύσου του κακού. Ο σκοπός της ποινής δεν μπορεί να είναι παρά προεχόντως ανταποδοτικός, συμπληρωματικά δε και στιγματιστικός της εγκληματικής προσωπικότητας του φονέως. Χωρίς να υποτιμάται καθόλου η ανάγκη βαθύτερης και διαρκούς κοινωνικής αντιμετώπισης του φαινομένου, αντιμετώπισης που οφείλει να ξεκινά από την οικογένεια και τα μοντέλα ανατροφής των αγοριών, διέρχεται από το σχολείο και τον ρόλο θεσμών όπως η Εκκλησία, από την ανάγκη αλλαγής νοοτροπιών και φθάνει στην επιταγή επανεκπαίδευσης των μελών των φορέων εφαρμογής του νόμου (αστυνομία, δικαστές, δικηγόροι), η έμφαση στον ρόλο του δικαίου είναι επείγουσα ανάγκη. Το ποινικό δίκαιο είναι απολύτως απαραίτητο για να σημάνει την έμπρακτη υλοποίηση της μηδενικής ανοχής στο αποτροπιαστικό αυτό φαινόμενο.
Οπως τονίστηκε και σε πρόσφατη σχετική εκδήλωση της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, που διηύθυνε ο καθηγητής Αντ. Μανιτάκης, τιμωρώντας τη γυναικοκτονία ο νόμος θα προστατεύει την αξία του γυναικείου προσώπου, νοούμενου σε αδιάσπαστη ενότητα με τη θηλυκή του ενσωματότητα, θα αποτρέπει επικλήσεις δικαιολόγησης και κατά κανόνα και μειώσεως του καταλογισμού λόγω «βρασμού ψυχικής ορμής» και θα κατευθύνει τον δικαστή να επιμετρά την ποινή που θα επιβάλλει σε πνεύμα αλύγιστης αυστηρότητας, στο πλαίσιο της οποίας η αναγνώριση ελαφρυντικών περιστάσεων πρέπει να χωρεί με μεγάλη περίσκεψη. Υπάρχουν βέβαια και οι ενστάσεις: κίνδυνοι για το «φιλελεύθερο ποινικό δίκαιο», διολίσθηση στον αυταρχισμό από την αναβίωση των απόλυτων περί ποινής θεωριών, δικονομικές ασυμμετρίες εις βάρος της εγγυητικής αρχής και των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου κ.λπ. Αυτές οι υπομνήσεις ορθά υπογραμμίζουν ορισμένα αυτονόητα, όπως το τεκμήριο αθωότητας, η ισότητα των όπλων στη δικονομική πράξη, το αποδεικτικό βάρος της κατηγορούσας αρχής, η δέουσα αιτιολόγηση της καταδικαστικής απόφασης τόσο ως προς την κατάγνωση της ενοχής όσο και ως προς την προσμέτρηση της εκάστοτε «τιμής» ποινής. Ομως, ποιος, αλήθεια, αμφισβητεί όλα αυτά; Ουδείς ισχυρίστηκε ότι η δίκη δεν θα καταλήγει και σε απαλλακτικές κρίσεις ή ότι δεν θα τυγχάνουν εγγύησης τα δικονομικά δικαιώματα του κατηγορουμένου. Από κει και μετά, ναι: ο νόμος δεν θα αναγνωρίζει κανένα δικαίωμα στον μισογυνισμό, οφείλει να είναι απολύτως «αυταρχικός» με τους αποδεδειγμένα δράστες μισογυνικών φόνων και δυσανεκτικός σε έωλες επικλήσεις «δικαιολόγησης» και «ακαταλογίστου».
Αυτή η κτηνωδία πρέπει να τελειώσει. Το χρωστάμε στη μνήμη των θυμάτων, στο δικαίωμα των γυναικών να ζουν μια ζωή με ασφάλεια και χαρά. Το χρωστάμε στο άλλο «μισό του Ουρανού»…
* Ο κ. Χάρης Παπαχαραλάμπους είναι αναπληρωτής καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου.