«Με τη μονοτονική γραφή», έγραφε ο Χρήστος Γιανναράς στην «Κ», 23/1, «τελειώνει ιστορικά ο Ελληνισμός – όποιος δεν συνειδητοποιεί το μέγεθος της καταστροφής, επιτρέπει απλώς να αμφιβάλλουμε για τη γνωστική του καλλιέργεια και επάρκεια». Για μοιρολόι χωρίς νεκρό μιλούσα εδώ την περασμένη Κυριακή, αναφερόμενος στην επιφυλλίδα του κ. Γιανναρά, στην οποία επαναλάμβανε τις επιστημονικά αστήριχτες θέσεις που υπερασπίζει επί δεκαετίες. Και επιπλέον έψεγα όσα άκρως υποτιμητικά εξαπολύει περί «Ελληνωνύμων» και «Ελλαδιστάν».
Μετά τα ιδεολογικά, στα γραμματικά. Και για να μην καταδικαστώ σαν «γνωστικά ακαλλιέργητος και ανεπαρκής», θα προσφύγω στα γραπτά των ειδικών. Αλλά, ας μου επιτραπεί, και στον σαφή λόγο του Διονύσιου Σολωμού. Για να θυμίσω ότι η ειρωνεία του Ποιητή απέναντι στον Σοφολογιότατο, στον «Διάλογο», θεμελιώνεται στη γνώση της ιστορίας των γραμμάτων: «Χαίρετε, λοιπόν, θείοι τόνοι, οξείες, βαρείες, περισπωμένες! Χαίρετε, ψιλές, δασείες, στιγμές, μεσοστιγμές, υποστιγμές, ερωτηματικές, χαίρετε! Ο κόσμος τρέμει τη δύναμή σας και ουδέ ποιητής, ουδέ λογογράφος ημπορεί να γράψει λέξη χωρίς πρώτα να σας υποταχθεί. Εσείς εμπνεύσατε, πριν γεννηθείτε, τον Ομηρο όταν ετραγουδούσε την Ιλιάδα, την Οδύσσεια, τους Υμνους».
Ο κ. Γιανναράς θεωρεί την «επιβολή της μονοτονικής γραφής στην ελληνική γλώσσα»: α) «Αρνηση της συνέχειας χιλιάδων χρόνων ιστορίας του Ελληνισμού». β) «Ιστορικό έγκλημα – στίγμα ντροπής για τον Ελληνισμό και την ιστορία του». γ) «Αυθαίρετο πραξικόπημα» (υπάρχουν και μη αυθαίρετα;). δ) «Αποκοπή της ελληνικής γραφής από την οργανική, ζωντανή της συνέχεια τριών χιλιάδων (τουλάχιστον) χρόνων».
Δεν συντρέχει λόγος να υποθέσω πόσο πίσω πάει αυτό το «τουλάχιστον», αφού και τα «τρεις χιλιάδες χρόνια» που πιστώνονται στην τονική ελληνική γραφή ακούγονται πολλά. Και είναι. Προσφεύγω στην εξαιρετική «Ιστορία της ελληνικής γλώσσας από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα», σφραγισμένη από την επιμέλεια του Α.-Φ. Χριστίδη (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 2001). Οπως γράφει εκεί ο Κυριάκος Τσαντσάνογλου, «στους τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες ο μουσικός τονισμός [της ελληνικής γλώσσας] αρχίζει βαθμιαία να υποχωρεί υπέρ του δυναμικού. Παράλληλα αρχίζει να χάνεται και η σαφής διάκριση μεταξύ βραχέων και μακρών φωνηέντων». Η αλλαγή στο φωνητικό σύστημα δεν δυσκόλεψε την προφορική συνεννόηση των ανθρώπων, επειδή «συντελέστηκε σταδιακά στη διάρκεια αρκετών γενεών». Ανέκυψαν όμως προβλήματα «στη σχολική πρακτική κατά την ανάγνωση έργων των παλαιών ποιητών από μαθητές και διδασκάλους». Η απόσταση από τη γλώσσα της ποίησης μεγάλωνε συνεχώς. Οι δυσκολίες επιτείνονταν από την ύπαρξη πολλών ομόγραφων λέξεων (λ.χ. νόμος/νομός) και από τη συνεχή γραφή, τη scriptio continua: οι λέξεις, με κεφαλαία πάντα, γράφονταν χωρίς κενά μεταξύ τους. Οι «Πέρσες» του Αισχύλου, όπως σημειώνει ο Τσαντσάνογλου, θα άρχιζαν ως εξής: «ΤΑΔΕΜΕΝΠΕΡΣΟΝΤΟΝΟΙΧΟΜΕΝΟΝΗΕΛΛΑΔΕΣΑΙΑΠΙΣΤΑΚΑΛΕΤΑΙ». Σαν μία λέξη. Εμείς σήμερα διαβάζουμε: «Τάδε μὲν Περσῶν τῶν οἰχομένων Ἑλλάδ᾿ ἐς αἶαν πιστὰ καλεῖται». Δίχως να προφέρουμε μακρά, βραχέα και δασύτητες. Και δίχως να πολυκαταλαβαίνουμε, μια και τα «γλωσσικά γονίδιά μας» είναι καπηλικός μύθος.
«Το ζήτημα απασχόλησε τον Αριστοφάνη τον Βυζάντιο», ιστορεί ο Τσαντσάνογλου. «Ο γραμματικός δρα στα τέλη του 3ου και τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ., όταν το αναγνωστικό πρόβλημα των παλαιών ποιητών κορυφώνεται, και καταρτίζει εκδόσεις του Ομήρου και των μελικών ποιητών». Ευρετής λοιπόν των τονικών σημαδιών ο Αριστοφάνης. Και τα παλαιότερα δείγματά τους σε παπύρους χρονολογούνται στον 2ο αιώνα π.Χ. «Εως τα μέσα του 8ου αιώνα μ.Χ.», πάντως, «οι τόνοι και τα πνεύματα χρησιμοποιούνται σποραδικά. Τότε μόνο η χρήση τους αρχίζει να γενικεύεται, ενώ στις αρχές του 10ου αιώνα μ.Χ. όλα πλέον τα κείμενα, φιλολογικά και μη, φέρουν τόνους και πνεύματα». Τότε άλλωστε καθιερώθηκε η μικρογράμματη γραφή. Από τον 10ο αιώνα μ.Χ. μέχρι σήμερα δεν είναι βέβαια «τρεις χιλιάδες (τουλάχιστον) χρόνια». Αλλά το ζήτημα δεν είναι αριθμητικό. Το έθιξα για να φανούν τα σαθρά θεμέλια των ισχυρισμών του κ. Γιανναρά. Αν το μονοτονικό φθείρει την ταυτότητά μας και αφανίζει την ελληνικότητά μας, όπως κηρύσσει ο κ. Γιανναράς, θα καταλήξουμε άραγε να αναρωτιόμαστε αν ήταν Ελληνας ποιητής ο Αισχύλος, που έγραφε δίχως τόνους και πνεύματα; Ο ανορθόγραφος Σολωμός; Οι καπεταναίοι του ’21, που με το ζόρι ήξεραν να υπογράφουν; Ή οι αναρίθμητοι Ελληνες, επί Βυζαντίου και Τουρκοκρατίας, και μέχρι χθες ακόμα, που δεν πήγαν ποτέ σχολείο; Εν συντομία, ταυτίζεται η γλώσσα με τη γραφή της; Και η ελληνικότητα με τα πνεύματα; Οχι με το πνεύμα; Επί καταφατικής απαντήσεως, θα πρέπει να συναριθμήσουμε στους δολιοφθορείς τις κεφαλές της Ορθοδοξίας, αφού η Καινή Διαθήκη κυκλοφορεί μεταφρασμένη και μονοτονικά τυπωμένη ήδη από το 1989. Με τις ευλογίες του Οικουμενικού Πατριάρχη, των Πατριαρχών Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων και της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία βρίσκει την όλη εργασία «σύμφωνον προς το πνεύμα των αγίων Πατέρων». Στους δολιοφθορείς και η «Κ», που λίγο μετά τη μεταπολίτευση άρχισε να τυπώνεται με μοναδικό τονικό σημάδι μια κουκκίδα. Χωρίς να προκληθεί ηθικός πανικός.
Ο κ. Γιανναράς επαναλαμβάνει με μονότονο αντιμονοτονισμό ότι την εισαγωγή του μονοτονικού «δεν την αποφάσισε η κοινοβουλευτική πλειοψηφία. […] Τη ρήξη την αποφάσισαν τριάντα περίπου κυβερνητικοί βουλευτές (το ένα δέκατο της Ολομέλειας), μετά τα μεσάνυχτα, και με την αντιπολίτευση να έχει αποχωρήσει από τη Βουλή σε φυγομαχία ασύγγνωστη». Ο Νίκος Σαραντάκος, για να απαντήσει στους ισχυρισμούς των «πολυτονιατών», αναδίφησε υπομονετικά τα πρακτικά της Βουλής από τη συζήτηση της 11ης Ιανουαρίου 1982. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του τα δημοσίευσε στο βιβλίο «Γλώσσα μετ’ εμποδίων: Συμβολή στη χαρτογράφηση του γλωσσικού ναρκοπεδίου» (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2007). Τηλεγραφικά: «Το μονοτονικό ψηφίστηκε μετά τα μεσάνυχτα· όμως μετά τα μεσάνυχτα ψηφίζονται τα περισσότερα νομοσχέδια χωρίς αυτό να τα καθιστά περισσότερο ή λιγότερο έγκυρα. […] Το μονοτονικό ψηφίστηκε από λίγους βουλευτές – όμως όλα τα νομοσχέδια ψηφίζονται από ελάχιστους παρόντες βουλευτές, που εκτελούν ουσιαστικά χρέη “λοχία υπηρεσίας”».
«Φυγομάχησε» άραγε η αντιπολίτευση; To KKE υπερψήφισε τη σχετική τροπολογία. Η Ν.Δ. αποχώρησε πριν από την ψηφοφορία, κρίνοντας την τροπολογία άσχετη με το υπό συζήτηση σχέδιο νόμου. Πρώτα όμως αποσαφήνισε τετράκις (τουλάχιστον) διά του προέδρου της Ευ. Αβέρωφ και του Κ. Μητσοτάκη ότι «δεν είναι αντίθετη επί της ουσίας».
Σήμερα ουδείς απαγορεύει σε ουδένα να τυπώνει τα κείμενά του σε όποια εκδοχή γραφής προτιμά. Απίθανο είναι πάντως να συμμερίζονται πολλοί φίλοι του τονικού συστήματος την άποψη του κ. Γιανναρά ότι το μονοτονικό είναι καταστροφή χειρότερη και από τη Μικρασιατική.