«Θα κάνουμε Πάσχα ελεύθερα φέτος;», με ρώτησε μια αγαπημένη φίλη. Κοντοστάθηκα και αναλογίστηκα ποια ήταν, πραγματικά, η πρόβλεψή μου. «Η “Ομικρον” δεν είναι και τόσο σοβαρή, έτσι δεν είναι;», συνέχισε η συνομιλήτριά μου. «Και ποιος δεν θέλει να κάνει Πάσχα ελεύθερα;», σκέφτηκα. «Τι γνωρίζουμε όμως πραγματικά για την “Ομικρον”;», απάντησε το άλλο… ημισφαίριο του εγκεφάλου μου.
Τα αρχικά νέα για την «Ομικρον» συνεχίζουν να καταφθάνουν συγκρατημένα αισιόδοξα. Περιγράφεται ως μια ταχείας και ευρείας μετάδοσης μετάλλαξη, που συνοδεύεται από λίγες αναλογικά προς τη «Δέλτα» νοσηλείες και λίγους θανάτους. Κατά πόσο, όμως, είναι αυτή η «αρχή του τέλους» της πανδημίας και κατά πόσο μπορούμε να εμπιστευόμαστε τα επιδημιολογικά στοιχεία από ολόκληρους πληθυσμούς προκειμένου να βγάλουμε συμπεράσματα για το πόσο επικίνδυνη είναι πραγματικά για τον καθένα μας;
• Η «Ομικρον» μεταδόθηκε ταχύτατα στη Νότια Αφρική στο τέλος του 2021 σε έναν πληθυσμό που είχε ήδη περάσει τρία επιδημικά κύματα και είχε, συνεπώς, αναπτύξει μερική ανοσία. Σε αυτήν την ανοσία είχε αρχίσει να προστίθεται και η επίδραση των εμβολιασμών, κυρίως σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.
• Η «Ομικρον» μολύνει ευκολότερα από τα προηγούμενα στελέχη. Μολύνει δηλαδή ευκολότερα και άτομα που είχαν εμβολιαστεί ή νοσήσει από άλλα στελέχη στο παρελθόν. Τα εμβόλια είναι ακόμη ικανά να σταματήσουν τις νοσηλείες και τους θανάτους. Ετσι η «Ομικρον» μπορεί να μοιάζει ηπιότερη γιατί απλώς ο παρονομαστής είναι διαφορετικός.
Θα παραθέσω ένα υπεραπλουστευτικό –και τελείως φανταστικό– παράδειγμα για να εξηγήσω την αλλαγή παρονομαστή. Φανταστείτε ένα γηροκομείο με 100 τροφίμους, από τους οποίους το 50% είναι ανεμβολίαστοι. Υποθέστε ότι η «Δέλτα» μολύνει μόνο ανεμβολίαστους και τους στέλνει όλους στο νοσοκομείο. Το 50% των ηλικιωμένων (50 στους 100, όλοι οι ανεμβολίαστοι) καταλήγουν να νοσηλεύονται και το 100% (50 στις 50) των λοιμώξεων «Δέλτα» καταγράφονται ως σοβαρές, καθότι όλες καταλήγουν σε εισαγωγή στο νοσοκομείο. Φανταστείτε το ίδιο γηροκομείο και υποθέστε ότι η «Ομικρον» μολύνει όλους, ανεξαρτήτως ανοσίας, και στέλνει το 100% των λοιμώξεων σε ανεμβολιασθέντες στο νοσοκομείο. Το 50% των τροφίμων καταλήγουν πάλι να νοσηλεύονται (50 στους 100, όλοι ανεμβολίαστοι), αλλά μόνον 50% των λοιμώξεων «Ομικρον» καταγράφονται ως σοβαρές (50 στις 100), καθότι όλοι οι τρόφιμοι μολύνονται αλλά οι 50 έχουν μερική ανοσία και άρα δεν νοσούν βαριά. Και στις δύο περιπτώσεις («Ομικρον» και «Δέλτα») ο κίνδυνος να νοσήσει σοβαρά κανείς, ως ανεμβολίαστος ή χωρίς προηγούμενη ανοσία, μπορεί να είναι ο ίδιος (100%), αλλά η λοίμωξη με «Ομικρον» φαίνεται να φέρει κίνδυνο νοσηλείας 50% αυτού της «Δέλτα», που όμως οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στο ότι η «Ομικρον» είναι πιο μολυσματική.
Η ελπίδα είναι ότι στο μέλλον η συνολική ανοσία των πληθυσμών, είτε μέσω επαναλαμβανόμενων λοιμώξεων είτε μέσω εμβολιασμών, θα οδηγήσει σε κάποιου είδους ενδημία.
Τα παραπάνω αλλά και πλήθος άλλων παραγόντων που έχουν να κάνουν με τη διάγνωση, επιδημιολογική επιτήρηση και καταγραφή, διαφορετική ηλικιακή σύσταση πληθυσμών, διαφορετικές πολιτικές διάγνωσης, τον χρόνο που μεσολαβεί ανάμεσα στην αρχική διάγνωση και την εξέλιξη της λοίμωξης κ.λπ. δυσχεραίνουν περαιτέρω την ακριβή αποτίμηση του κινδύνου από την «Ομικρον» και εξηγούν ίσως και εν μέρει το γεγονός ότι οι θάνατοι και οι νοσηλείες παραμένουν σε υψηλά επίπεδα στη μερικώς ανεμβολίαστη χώρα μας. Επιπλέον δείχνουν ότι στοιχεία από επιδημιολογικές αναλύσεις σε επίπεδο πληθυσμών πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.
Η «Ομικρον», συνεπώς, θα μας απασχολήσει για λίγο ακόμη. Μπορούμε, παρ’ ολα αυτά, να ελπίζουμε ότι θα είναι ο τελευταίος βράχος του Σισύφου;
Λέγεται συχνά ότι η εξέλιξη πιέζει τις επιδημίες προς λιγότερο σοβαρές μορφές του παθογόνου. Στην πραγματικότητα, για παθογόνα που μεταδίδονται πριν προκαλέσουν την κλινική νόσο, όπως ο SARS-CoV-2 αλλά και ο ιός του HIV, η εξέλιξη θα συνεχίζει να πιέζει προς παραλλαγές που απλώς διατηρούν την ικανότητα μετάδοσης όσο η συνολική ανοσία αυξάνεται. Η εξέλιξη αδιαφορεί για το αν αυτές οι νέες παραλλαγές θα συνοδεύονται από ηπιότερη ή όχι νόσο, όσο τουλάχιστον αυτή η νόσος δεν σκοτώνει πριν μεταδοθεί ο ιός. Η ελπίδα είναι ότι στο μέλλον η συνολική ανοσία των πληθυσμών, είτε μέσω επαναλαμβανόμενων λοιμώξεων είτε μέσω εμβολιασμών, θα οδηγήσει σε κάποιου είδους ενδημία. Ας αναλογιστούμε, όμως, ότι πολλές προβλέψεις διαψεύστηκαν έως τώρα, ότι δεν έχουμε προηγούμενη εμπειρία μιας παρόμοιας πανδημίας και πως ακόμη και ενδημικές νόσοι όπως η γρίπη προκαλούν πλήθος θανάτων παγκοσμίως.
Πάσχα, λοιπόν, θα κάνουμε με ελευθερία, αν αποφασίσουμε ότι η ελευθερία που διεκδικούμε είναι ελευθερία από άστοχες γενικεύσεις.
* Η κ. Ευφροσύνη Γκρανιά-Κλώτσα είναι καθηγήτρια Λοιμωξιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, επισκέπτρια καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.