Ας πούμε ότι έχεις σπουδάσει φιλολογία στη Φιλοσοφική. Το γνωστικό σου πεδίο δεν έχει την αίγλη που είχε κάποτε. Μέχρι πριν από δύο δεκαετίες, η Φιλολογία ήταν από τις «ακριβότερες» πανεπιστημιακές σχολές μας, ακριβότερες σε «μόρια» εισαγωγής, απαιτήσεις και κόπο. Δεν είναι πια. Λογικόν. Η φιλολογία είναι μελέτη της λογοτεχνίας και ο κόσμος μας ενδιαφέρεται περισσότερο για τα αισθήματα της φάλαινας από τα αισθήματα του Κάπτεν Αχαμπ στον «Μόμπι Ντικ» του Μέλβιλ.
Εσύ όμως αγαπάς τη λογοτεχνία, αγαπάς και τη γλώσσα σου και θέλεις να συνεχίσεις τις σπουδές σου με κάποιον απ’ τους νεοέλληνες συγγραφείς. Είναι ο Εμμανουήλ Ροΐδης. Αιρετικός, είρων, μοναδικό ύφος ελληνικών, ένα βλέμμα καυστικό σαν τη δύναμη οξέος. Ο Ροΐδης συνομιλούσε με την Ελλάδα του τέλους του 19ου αιώνα, όμως διαπιστώνεις ότι οι περισσότερες σκέψεις του αγγίζουν τη δική σου εμπειρία. Το αρχείο του μπορείς να το βρεις στον ιστότοπο της Ακαδημίας Αθηνών. Εκεί η μηχανή αναζήτησης σε ρωτάει: «Μήπως εννοούσατε Ρομίδη;». Ή μήπως Ρομίλντα; Πατάς «Ρομίδη» στον ιστότοπο της Ακαδημίας και σου βγαίνουν τα έργα του Ρομίδη, που είναι ο Ροΐδης σε επιμέλεια κάποιου Πετρόκκικινου, που είναι ο επιμελητής του, Πετροκόκκινος. Δυστυχώς, κάπως έχουν τα πράγματα. Στον ιστότοπο της Ακαδημίας ο Ροΐδης αναγράφεται ως Ρομίδης.
Ως εδώ όλα κυλούν απαλά. «Ηταν η ζέστη, τα λόγια του παπά». Φταίει και το πληκτρολόγιο. Ζητάς πρόσβαση στη βιβλιοθήκη της Ακαδημίας Αθηνών, κατόχου του αρχείου του Εμμανουήλ Ρομίδη, ή Ροΐδη. Μαθαίνεις ότι από το αρχείο λείπουν δέκα ντοσιέ, κατ’ εκτίμηση τα δύο τρίτα. Πού βρίσκονται; Δεν είσαι ντετέκτιβ. Ας είναι και το ένα τρίτο. Πλην όμως, μαθαίνεις ότι για να έχεις πρόσβαση ακόμη και σε αυτό χρειάζεσαι άδεια από τον γενικό γραμματέα της Ακαδημίας, τον κ. Ζερεφό. Και αυτός την αρνείται.
Τις πληροφορίες τις αντλώ από το τελευταίο τεύχος της επιθεώρησης Athens Review of Books. Είναι η περιπέτεια του εκδότη της και μελετητή του Εμμανουήλ Ροΐδη, του Μανώλη Βασιλάκη. Εννοείται ότι το ζητούμενο δεν είναι η περιπέτεια ενός μελετητή. Το ζητούμενο είναι η τύχη του έργου ενός από τους σημαντικότερους συγγραφείς της νεοελληνικής γραμματείας. Και ο κίνδυνος να πεθάνει από ασφυξία.
Εξόριστοι απ’ την εκπαίδευση, οι νεοέλληνες κλασικοί αναζητούν οξυγόνο ζωής στο έργο των ερευνητών. Στους συνεπείς αναγνώστες τους. Σ’ αυτούς απευθύνονται τα λεγόμενα πνευματικά μας ιδρύματα. Η Ακαδημία Αθηνών έχει παραλάβει το αρχείο του Εμμανουήλ Ροΐδη από τον ανιψιό του Α. Ανδρεάδη από τη δεκαετία του τριάντα. Οχι μόνο δεν φρόντισε να το ψηφιοποιήσει ώς σήμερα, αλλά δεν μπορεί να εντοπίσει τα δύο τρίτα του. Δέκα ολόκληρα ντοσιέ, προφανώς στο έλεος των ακάρεων και των τρωκτικών.
Δεν χρειάζεται ανδρεία Καραϊσκάκη για να διατηρηθεί η συνοχή της εθνικής μας συνείδησης. Η σημερινή παλικαριά είναι η ανδρεία της παιδείας μας. Η απαξίωσή της είναι ανανδρία. Η ανεπίτρεπτη τσαπατσουλιά με την οποία η Ακαδημία Αθηνών αντιμετωπίζει το έργο του Εμμανουήλ Ροΐδη δεν είναι απλή αμέλεια. Είναι κακούργημα κατά της εθνικής μας κληρονομιάς.
Γιατί δεν έχουν ψηφιοποιήσει το αρχείο του; Γιατί το αρχείο του δεν είναι ανοιχτό στους μελετητές του; Πού βρίσκονται εκείνοι οι δέκα φάκελοι; Μια υπόθεση που αναδεικνύει το πρόβλημα της σύγχρονης Ελλάδας. Είμαστε έτοιμοι να κηρύξουμε ιερό πόλεμο για την περικεφαλαία του Κολοκοτρώνη, όμως η αξία του έργου των πνευματικών δημιουργών μας μάς αφήνει αδιάφορους.
Δεν είναι απαραιτήτως κακό. Απλώς είναι καταστροφικό. Ιδιαίτερα όταν η αδιαφορία διαβρώνει τα αντανακλαστικά πνευματικών ιδρυμάτων όπως η Ακαδημία. Ο Ροΐδης πέθανε για πρώτη φορά όταν ο Ντάρελ οικειοποιήθηκε την «Πάπισσα Ιωάννα». Ζει τον δεύτερο θάνατό του. Λες και το είχε προβλέψει στο κείμενό του: «Ακαδημία χωρίς ακαδημαϊκούς».