Τα δύο μεγαλύτερα εμπόδια που είχαν να αντιμετωπίσουν οι εξεγερμένοι Ελληνες το 1821 ήταν το τεράστιο χάσμα ισχύος που τους χώριζε από τους Οθωμανούς και η αρνητική στάση των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, που επιθυμούσαν να αποφύγουν ταραχές και εξεγέρσεις.
Σήμερα, οι Ουκρανοί βρίσκονται σε αντίστοιχη θέση με τη δική μας τότε: επιζητούν την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας τους και την ελευθερία των επιλογών τους. Οπως και εμείς το 1821, έτσι και οι Ουκρανοί σήμερα επιζητούν την πρόοδο και αντιλαμβάνονται πολύ σωστά πως ο μοναδικός τρόπος για να την πετύχουν είναι ο ίδιος που επιλέξαμε κι εμείς: η στενότερη πρόσδεση με τη Δύση – πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά. Η επιθυμία τους αυτή, όμως, συγκρούεται με τις επιδιώξεις της Ρωσίας όπως ακριβώς και η δική μας συγκρούστηκε στο παρελθόν με τις επιδιώξεις των Οθωμανών.
Τώρα, όπως και τότε, όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ένα τεράστιο χάσμα ισχύος με τη γειτονική Ρωσία και ένα αδιάφορο, αν όχι εχθρικό, για την Ουκρανία διεθνές περιβάλλον, εν μέρει εξαιτίας της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία.
Οι ομοιότητες αυτές θα έπρεπε να μας έχουν καταστήσει αυτομάτως αλληλέγγυους με τους Ουκρανούς. Αντ’ αυτού κυριαρχεί μια αδιαφορία, πίσω από την οποία εύκολα διακρίνει κανείς είτε μια ψευδεπίγραφη ουδετερότητα (γίνεται λόγος για «φαντάσματα πολέμου» όπου όλοι φταίνε εξίσου) είτε την παραδοσιακή ρωσόφιλη ροπή.
Ακόμη και αναλύσεις με θετικό για την Ουκρανία πρόσημο βασίζονται σε στενά συμφεροντολογική οπτική, με την επιθετικότητα της Ρωσίας να παραλληλίζεται με αυτή της Τουρκίας απέναντί μας. Μια τέτοια στάση, όμως, είναι και άδικη και λανθασμένη. Το τι συμβαίνει στην Ουκρανία μάς αφορά πιο άμεσα και πιο βαθιά.
Οι Ουκρανοί βρίσκονται σε αντίστοιχη θέση με τη δική μας το 1821: επιζητούν την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας τους και την ελευθερία των επιλογών τους.
Η δικαιολόγηση της ρωσικής επιθετικότητας γίνεται με γεωπολιτικούς όρους: η Ρωσία αισθάνεται περικυκλωμένη εξαιτίας της απώλειας μιας μεγάλης γεωγραφικής ζώνης όπου ασκούσε ανενόχλητη επιρροή στο παρελθόν. Εδώ συνήθως προστίθεται και μια ιστορική αναφορά στην καταστροφή που υπέστη με την κατάρρευση του κομμουνισμού και το τραύμα που της κληροδότησε αυτή η περιπέτεια.
Αν όμως εξετάσει κανείς την κατάσταση της Ρωσίας πιο προσεκτικά, θα διαπιστώσει πως κινδυνεύει λιγότερο από την «περικύκλωση» αυτή και περισσότερο από άλλους παράγοντες: η οικονομία της είναι υπέρμετρα εξαρτημένη από την ενέργεια (η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου αποτελεί το 40% της οικονομίας της), η δημογραφική υποχώρησή της είναι εντυπωσιακή (μόνο μεταξύ 2020 και 2021 ο πληθυσμός της μειώθηκε κατά ένα εκατομμύριο), ενώ τα νέα και πιο μορφωμένα στρώματα του πληθυσμού μεταναστεύουν. Πολιτικά συνδυάζει ένα παλαιού τύπου αυταρχικό καθεστώς, που καταπατά ανοιχτά τις ατομικές ελευθερίες, με μια ολιγαρχική οικονομική δομή που έχει χαρακτηριστικά μαφίας.
Η πραγματική απειλή, λοιπόν, βρίσκεται στο εσωτερικό της. Ανεξάρτητα από τα σφάλματα που διέπραξαν οι ΗΠΑ μετά το 1990, η Ρωσία θα μπορούσε να έχει επιλέξει μια διαφορετική πορεία, όπως έκαναν οι ευρωπαϊκές χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ και όπως ακριβώς προσπαθεί να κάνει η Ουκρανία.
Το θέμα επομένως είναι πρωταρχικά πολιτικό και αξιακό. Από τη μία πλευρά, έχουμε μια αυταρχική δύναμη που χρησιμοποιεί μεθόδους που παραπέμπουν σε καταστάσεις τύπου Αυστρίας ή Τσεχοσλοβακίας το 1938 και συμπεριφέρεται με αποικιοκρατικό τρόπο απέναντι σε γειτονικές χώρες. Αλλωστε, ο ίδιος ο Πούτιν έγραψε πως Ρώσοι και Ουκρανοί είναι ένας λαός, κάτι που απορρίπτει η τεράστια πλειοψηφία των ίδιων των Ουκρανών. Και από την άλλη, έχουμε ένα κράτος που προσπαθεί να προοδεύσει χωρίς να απειλεί κανέναν, υιοθετώντας σύγχρονες πολιτικές και οικονομικές πρακτικές. Τα πράγματα είναι καθαρά και δεν επιτρέπουν κανένα δισταγμό ως προς τη στάση μας.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.