Στο πρώτο επεισόδιο της ουκρανικής τηλεοπτικής σειράς “Ο Υπηρέτης του Λαού”, που πρωτοπροβλήθηκε το 2015, ο πρωταγωνιστής Βασίλι Πετρόβιτς Χολομπορόντκο (“Βάσια” για τους φίλους), ένας τύπος που μοιάζει με νεαρό Κώστα Βουτσά, φασαριόζος και γκρινιάρης αλλά με χρυσή καρδιά, ξυπνάει απότομα από κάτι φωνές στο μικρό, φτωχικό σπίτι όπου ζει με τη μαμά του, το μπαμπά του και την ανιψιά του. Έχει αργήσει να πάει στο γυμνάσιο όπου διδάσκει ιστορία. Πανικόβλητος, ζητά από το μπαμπά του να του ψήσει τον καφέ και από τη μαμά του και την ανιψιά του (αλλά όχι από το μπαμπά του) να του σιδερώσουν το πουκάμισο για να προλάβει. Τελικά δεν προλαβαίνει να πάει στο σχολείο, γιατί εμφανίζονται στο σπίτι (την ώρα που ο Βάσια είναι καθισμένος στην τουαλέτα, βεβαίως) και τον παίρνουν μαζί τους κάποιοι σημαντικοί τύποι, κοστουμαρισμένοι, με λιμουζίνες. Στο δρόμο ο Βάσια μαθαίνει ότι έχει μόλις εκλεγεί Πρόεδρος της Ουκρανίας. Οι ειδήσεις φιλοξενούν δηλώσεις του Μπαράκ Ομπάμα, του Σι Τζινπίνγκ και της Άνγκελας Μέρκελ για την εκλογή του. Παρακάτω μαθαίνουμε ότι ο Βάσια είχε γίνει διάσημος όταν ένας μαθητής του είχε ανεβάσει στο ίντερνετ ένα βίντεο που τον τράβηξε κρυφά, καθώς ο Βάσια μιλούσε σε συνάδελφό του, βρίζοντας χυδαία το πολιτικό σύστημα, την κατάντια και τη διαφθορά των πολιτικών και την σαπίλα της κοινωνίας γενικότερα. Το βίντεο έγινε viral, οι μαθητές μάζεψαν με crowdfunding τα λεφτά για την άδεια συμμετοχής του στις εκλογές και, ως εκ θαύματος, ο λαός τον ψήφισε. Αυτή είναι η αφετηρία της σειράς.
Δεν είναι πολύ καλή, να σας πω την αλήθεια. Μοιάζει σαν ένα μείγμα ελληνικής ταινίας της δεκαετίας του ’60, ελληνικής τηλεοπτικής σειράς της δεκαετίας του ’90 (το “Ρετιρέ” έρχεται στο μυαλό) με μερικές βαριές κι απροσδόκητες δόσεις σουρρεαλισμού (σε κάποιο σημείο εμφανίζεται ένας σωσίας του Καρλ Λάγκερφελντ) και ένα χοντροκομμένο, χυδαίο αστείο εις βάρος του Πούτιν. Αφορά αποκλειστικά στην πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της Ουκρανίας, με αναφορές που εμείς δεν τις πιάνουμε (όπως ο παγκοσμίως άγνωστος τραγουδιστής Τζίτζο, που είναι κεντρικό πρόσωπο του επεισοδίου). Αλλά κάθισα να τη δω τις προάλλες με προσοχή, για έναν συγκεκριμένο, επίκαιρο λόγο.
Η Ουκρανία είναι μια ιδιαίτερη χώρα, πολύ διαφορετική από τη δικιά μας. Οι περιπέτειες που έχουν περάσει αυτοί με το πολιτικό τους προσωπικό τα τελευταία 30 χρόνια είναι απίστευτες -ακόμα και οι χειρότεροι από τους δικούς μας μπροστά στους δικούς τους μοιάζουν αγγελούδια. Οι προηγούμενοι Πρόεδροι της χώρας (πέντε έχουν περάσει, όλοι όλοι) ήταν είτε διεφθαρμένοι υπάλληλοι ολιγαρχών, είτε ολιγάρχες οι ίδιοι. Ο λαός έχει σιχαθεί τόσο πολύ τους πολιτικούς, που εξέλεξε δήμαρχο του Κιέβου τον πρώην παγκόσμιο πρωταθλητή βαρέων βαρών στο μποξ Βιτάλι Κλίτσκο. Και ποιον επέλεξε ως έκτο Πρόεδρο; Τον “Κώστα Βουτσά”. Τον Βάσια. Τον ηθοποιό Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δημιουργό και πρωταγωνιστή του “Υπηρέτη του Λαού” ο οποίος, όταν κατέβηκε υποψήφιος στις αληθινές εκλογές, ονόμασε το κόμμα του “Υπηρέτης του Λαού”. Ο Ζελένσκι υποδυόταν έναν απίθανο τύπο που εξελέγη Πρόεδρος με ποσοστό 67% στη σειρά, το 2015, και μετά έγινε ένας απίθανος τύπος που εξελέγη Πρόεδρος με ποσοστό 73% στην πραγματικότητα το 2019. Και τώρα είναι Πρόεδρος μιας χώρας σε πόλεμο με τη χώρα με τα περισσότερα πυρηνικά όπλα στον κόσμο.
Αυτό το γεγονός έχει οδηγήσει πολλούς -και εμένα- να σχολιάσουν αρνητικά το φαινόμενο. Ο λαϊκισμός δεν είναι καλό δείγμα για την υγεία και την πολιτική ωριμότητα μιας κοινωνίας. Πολλοί λαοί με παρόμοια ιστορία διαφθοράς και προβληματικής λειτουργίας της δημοκρατίας τους έχουν κάνει παρόμοιες ανορθόδοξες επιλογές τα τελευταία χρόνια και στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων τα αποτελέσματα ήταν άσχημα -σε κάποιες περιπτώσεις έως και καταστροφικά.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, πράγματι, ως τώρα δεν τα πήγαινε και πολύ καλύτερα από τους διεφθαρμένους προκατόχους του. Σε πολλά πράγματα τα έκανε θάλασσα -και ενεπλάκη μάλιστα και στις δικές του υποθέσεις διαφθοράς. Πριν προλάβει, όμως, να περάσει στην κατηγορία “μια από τα ίδια”, όπως γίνεται σχεδόν πάντα, έφτασε ο Πούτιν.
Τις προάλλες ο Ζελένσκι έδωσε μια σημαντική τηλεοπτική ομιλία. Ήταν λίγες ώρες πριν ξεκινήσει η εισβολή των Ρώσων. Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες τον είχαν ειδοποιήσει ότι το νερό έχει μπει στο αυλάκι και ήξερε ακριβώς τι έρχεται. Στα μισά της ομιλίας του, το γύρισε στα ρώσικα και απευθύνθηκε στους Ρώσους πολίτες, αν και γνώριζε ότι τα ρώσικα ΜΜΕ δεν θα την παίξουν ποτέ. “Ξέρουμε σίγουρα ότι δεν χρειαζόμαστε πόλεμο”, τους έλεγε. “Ούτε ψυχρό πόλεμο, ούτε θερμό πόλεμο. Ούτε υβριδικό πόλεμο. Αλλά αν μας επιτεθούν εχθρικά στρατεύματα, αν προσπαθήσουν να μας πάρουν τη χώρα μας, την ελευθερία μας, τις ζωές μας, τις ζωές των παιδιών μας, θα αμυνθούμε. Δεν θα επιτεθούμε. Θα αμυνθούμε. Κι όταν θα μας επιτεθείτε, θα δείτε τα πρόσωπά μας. Όχι τις πλάτες μας. Τα πρόσωπά μας”.
Έλεγε κι άλλα, λιγότερο εμψυχωτικά, αλλά ειλικρινή. Ήταν μια ομιλία συγκλονιστική. Λιτή, με απλή γλώσσα, λέξεις μικρές. Ψύχραιμη και ευθεία. Περιείχε ακριβώς αυτά που πρέπει. Ειδικά σε αντιδιαστολή με το χαωτικό, ανιστόρητο, επιθετικό παραλήρημα του Πούτιν μία ημέρα νωρίτερα, ήταν ένα υπόδειγμα καθαρότητας, έμπνευσης και έκφρασης του πνεύματος ενός λαού που βρίσκεται σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Θα μπορούσε ένας από τους προηγούμενους ολιγάρχες εκείνης της χώρας να δώσει μια τέτοια ομιλία; Σχεδόν αποκλείεται. Θα μπορούσε κανένας από τους δικούς μας σε αντίστοιχη περίπτωση; Δεν είμαι καθόλου σίγουρος.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει μείνει στο Κίεβο και εξακολουθεί να μιλάει (την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, ρωσικές δυνάμεις έχουν μπει στην πόλη) γνωρίζοντας ότι ένας από τους στόχους της εισβολής είναι να τον καθαιρέσουν και να τον συλλάβουν (ή, μιας και μιλάμε για Ρωσία, και να τον εξαφανίσουν). Ίσως να μην είναι καλός πολιτικός, αλλά υπάρχουν στιγμές που οι ηγέτες μιας χώρας δεν χρειάζεται να είναι καλοί “πολιτικοί”. Αρκεί να είναι καλοί ηγέτες. Κι αυτό, όπως διαπιστώσαμε και εμείς σε μικρότερες, δικές μας καταστροφές (θυμηθείτε το Μάτι) προϋποθέτει μερικά άλλα εργαλεία και στοιχεία χαρακτήρα: ενσυναίσθηση, ανθρωπιά, ευγλωττία, εκφραστικότητα. Που είναι μεν σπάνια, αλλά δεν είναι αποκλειστικότητα των πολιτικών. Μπορεί να τα έχει οποιοσδήποτε.
Ακόμα και ένας “Κώστας Βουτσάς”.