Οι αναλύσεις ήταν σωστές. Αλλά η πραγματικότητα αποδείχτηκε λάθος. Οι αναλύσεις που εξηγούσαν ότι ο Πούτιν με τον πόλεμο θα χάσει όσα είχε καταφέρει να αποσπάσει μόνο με την απειλή του πολέμου· ότι είχε ήδη ενισχύσει τόσο τη θέση του, ώστε δεν τον συνέφερε να βουτήξει στην άβυσσο· αυτές οι αναλύσεις ήταν πολύ λογικές. Γι’ αυτό και διαψεύστηκαν.
Τα τελευταία εικοσιτετράωρα, ο Ρώσος πρόεδρος έδειξε ότι αψηφά τη λογική ακόμη και του στενού εθνικού συμφέροντος. Ακόμη κι αν κερδίσει τον πόλεμο, δεν φαίνεται πώς μπορεί να κερδίσει και την ειρήνη. Δεν φαίνεται πώς τα κέρδη στο έδαφος μπορούν να αποτρέψουν την απομόνωση της Ρωσίας και την όξυνση των εσωτερικών της προβλημάτων.
Αρκεί κανείς να θυμηθεί με ποια σκηνοθεσία μεθοδεύτηκε η κήρυξη του πολέμου: Με όλη την ηγεσία της χώρας να υποβάλλεται σε ένα μαρτύριο εξευτελισμού ενώπιον του ηγεμόνα. Δείχνουν αυτές οι εικόνες ηγεσία που λειτουργεί «στρατηγικά»;
Η ψυχολογία κατισχύει της στρατηγικής σκέψης. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν δίκιο οι κρεμλινολόγοι του καναπέ που καταφεύγουν στους εύκολους ψυχολογισμούς περί αποκομμένου τσάρου, περικυκλωμένου από αυλοκόλακες που του κρύβουν τη θέα προς την πραγματικότητα. Αν υπάρχει παράνοια, είναι μάλλον συστημική. Κληρονομημένη. Είναι το παλιό σύνδρομο της καταδίωξης. Ο φόβος της περικύκλωσης που κατέτρυχε και τους Σοβιετικούς προκατόχους του Πούτιν.
Η επίκληση του πυρηνικού κινδύνου από την (αφοπλισμένη πριν από τριάντα χρόνια) Ουκρανία· η σταυροφορία για την «αποναζιστικοποίησή» της· η εκστρατεία για να σταματήσει η «γενοκτονία» των ρωσόφωνων: Ολες αυτές είναι θεωρίες που θα περίμενε κανείς να διαβάσει σε κάποιο γκρουπ νεοαποκρυφιστών στο Facebook. Και όμως αποτέλεσαν το επίσημο «σκεπτικό» για την πιο εκτεταμένη πολεμική επιχείρηση στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πιστεύει, στ’ αλήθεια, ο Πούτιν σε αυτές τις κατασκευές; Ή απλώς τις χρησιμοποιεί προπαγανδιστικά; Η απάντηση δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία. Η πείρα έχει δείξει ότι δεν μπορείς να σπείρεις μια μεγάλη πλάνη, αν δεν την έχεις αφήσει πρώτα να σε εμποτίσει.
Το γεγονός ότι ο Πούτιν δεν μπορεί να λογίζεται πια ως ορθολογικός παίκτης δεν τον καθιστά, βέβαια, λιγότερο επικίνδυνο. Οπως και το γεγονός ότι η Ουάσιγκτον κατάφερε να τον «διαβάσει» σωστά δεν την κατέστησε περισσότερο ικανή να τον αναχαιτίσει.
Απέναντι σε έναν τέτοιο αντίπαλο, η διπλωματία –ακόμη και η επίμονη, εργώδης διαλλακτικότητα των Γαλλογερμανών– αποδείχτηκε άχρηστη. Η Δύση έχει κάνει την επιλογή να μην του απαντήσει με συμβατικά όπλα· να μην τον ακολουθήσει στην ατραπό της επιστροφής στον πρώιμο 20ό αιώνα.
Πρέπει, όμως, τώρα να του δείξει ότι η ισχύς στον εικοστό πρώτο αιώνα δεν μετριέται με τις ερπύστριες.
Μετά τον πόλεμο
Ας πούμε ότι επικρατεί. Ας πούμε ότι ο Πούτιν καταφέρνει να αποκεφαλίσει την Ουκρανία και να εγκαταστήσει εκεί μία κυβέρνηση του γούστου του. Πώς φαντάζεται άραγε την επόμενη ημέρα; Φαντάζεται ότι θα καταφέρει να δέσει στο άρμα του σαράντα εκατομμύρια ανθρώπους, τους οποίους έχει μόλις βομβαρδίσει; Με ποιο δέλεαρ; Ποιο είναι το ιδανικό πίσω από το οποίο θα τους ζητήσει να στοιχισθούν; Η νέα ρωσική αυτοκρατορία; Η μοίρα των υπόλοιπων κρατών-δορυφόρων, όπως η Λευκορωσία του Λουκασένκο; Ή μήπως η μοίρα του ίδιου του ρωσικού λαού; Το πρόβλημα του Πούτιν δεν ήταν ότι το ΝΑΤΟ ήθελε να ρυμουλκήσει την Ουκρανία. Το πρόβλημά του ήταν ότι οι ίδιοι οι Ουκρανοί έβλεπαν το μέλλον τους προς τη Δύση – προς τις κοινωνίες που ζουν με ελευθερία και ευημερία αδοκίμαστη ακόμη για όσους έμειναν στη σφαίρα της μετασοβιετικής επιρροής. Το πρόβλημα αυτό δεν μπορεί να λυθεί με τα όπλα, ακόμη κι αν τα όπλα επικρατήσουν. Ο ίδιος μπορεί να λέει ότι δεν υπάρχουν Ουκρανοί. Μπορεί να τους κατακτήσει. Αλλά οι Ουκρανοί –ως σύνολο που το συνέχει όχι τόσο ένα κοινό παρελθόν, όσο η κοινή προσδοκία για ένα μέλλον– δεν θα πάψουν να υπάρχουν.
Συμψηφισμοί
Σε αυτό το σχήμα με τους «αντίπαλους ιμπεριαλισμούς», ο ένας ιμπεριαλισμός είναι ο χασάπης και ο άλλος ο πάγκος του.