Ο ψυχικός ακρωτηριασμός συμπορεύεται με τον πόλεμο ή είναι συνέπειά του; Μπορεί να ισχύουν και τα δύο. Οπως και η παραφροσύνη, η απελπισία, ο ηρωισμός, η απόσυρση, πράξεις θάρρους και πράξεις ανημπόριας, όλα ανάκατα, χωρίς τέλος και αρχή. Η ψυχραιμία και το ζύγιασμα μοιάζουν σχεδόν με προδοσία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία μας βγάζει από οποιοδήποτε δίλημμα. Επιλέγει κανείς την πλευρά με την οποία συντάσσεται, δεν εκκρεμούν «δεύτερες σκέψεις». Η εισβολή των Ρώσων, ο Πούτιν, οι βομβαρδισμοί αμάχων, οι νεκροί, σε ευρωπαϊκό έδαφος, προκαλούν κύματα υποστήριξης στον ουκρανικό λαό, ενώ η συγκίνηση αναβλύζει πηγαία. Ο Ζελένσκι μιλώντας μέσω βίντεο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περασμένη Τρίτη κάλεσε την Ευρωπαϊκή Ενωση να αποδείξει ότι είναι στο πλευρό της Ουκρανίας. «Δεν μπορώ να πω καλημέρα, καλό απόγευμα ή καλό βράδυ. Γιατί κάθε μέρα για αρκετούς ανθρώπους, δεν είναι καλή. Για κάποιους ανθρώπους, αυτή είναι η τελευταία μέρα», είπε. Ποιος μένει ανεπηρέαστος.
Από την περασμένη Δευτέρα ήταν σε εξέλιξη ένα διαφορετικό τσουνάμι στον χώρο του πολιτισμού: ακυρώνονταν η μία μετά την άλλη συνεργασίες οργανισμών με Ρώσους, φορείς ή ιδιώτες. Δεν προλάβαινε κανείς να διαβάζει στο Διαδίκτυο ονόματα: Ο αρχιμουσικός Βαλέρι Γκεργκίεφ, φίλος του Ρώσου προέδρου, απολύθηκε από τη Φιλαρμονική του Μονάχου, η Μετροπόλιταν Οπερα διέκοψε τη συνεργασία της με τη διάσημη σοπράνο Αννα Νετρέμπκο, δηλωμένη θαυμάστρια του Πούτιν. Οι συναυλίες που θα έδιναν με τον σύζυγό της, τον Αζέρο τενόρο Γιουσίφ Εϊβαζόφ, ακυρώθηκαν και στην Ευρώπη. Είναι δύο από τις δεκάδες περιπτώσεις. Η Ρωσία είναι ανεπιθύμητη και από μεγάλες καλλιτεχνικές διοργανώσεις, όπως η Eurovision, το Φεστιβάλ Καννών, η Μπιενάλε της Βενετίας. Κι αυτό, στην αρχή της εβδομάδος. Ποιος ξέρει μέχρι σήμερα, που δημοσιεύεται το κείμενο, πού θα βρίσκεται ο κόσμος της τέχνης. Από την άλλη πλευρά και στη Ρωσία είναι πάρα πολλοί οι καλλιτέχνες που εγκαταλείπουν τις διευθυντικές θέσεις τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον πόλεμο και την πολιτική του Πούτιν. Πρώτη είχε παραιτηθεί η Ελενα Κοβάλσκαγια από τη διεύθυνση του Κρατικού Θεάτρου της Ρωσίας.Ο τομέας του Πολιτισμού αποτελεί για τη Ρωσία μεγάλο οικονομικό κεφάλαιο. Η πίεση γίνεται ποικιλοτρόπως αισθητή.
«Σκέφτεσαι ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα/ τη στιγμή που τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι χειρότερα», Τ. Μπέρνχαρντ, «Πλατεία Ηρώων».
Σε «πογκρόμ» όπως αυτό που εξελίσσεται, πλήττονται αθώοι είναι βέβαιο, άδικο, αφήνει τραυματικό αποτύπωμα, έχει συνέπειες μακροχρόνιες, προκαλεί και απρόβλεπτες αντιδράσεις, η τιμωρία επιβάλλεται για να επιβληθεί. Κανείς δεν θα βγει ανεπηρέαστος από αυτόν τον πόλεμο με τις διαστάσεις που έχει πάρει, την καταστροφική ταχύτητα που αναπτύσσει, τις παραμορφώσεις, τις φθορές, τον γιγαντισμό του αφύσικου που απλώνεται παντού.
Το τελευταίο έργο του Τόμας Μπέρνχαρντ η «Πλατεία Ηρώων» (1988) ήταν παραγγελία του τότε διευθυντή του Μπουργκτεάτερ, Κλάους Πάιμαν (και σκηνοθέτη του), για τα 100 χρόνια του θεάτρου και τα 50 από την ιστορική, περισσότερο από ενθουσιώδη, υποδοχή των Αυστριακών στον Χίτλερ. Ο Μπέρνχαρντ το τοποθετεί ακριβώς, Μάρτιο του 1988 στη Χέλντενπλατς της Βιέννης, γράφοντας έναν λίβελο, ουσιαστικά, για την πιο σκοτεινή όψη της Αυστρίας.
Πολιτικοί, αστοί, ακαδημαϊκοί, καλλιτέχνες ήταν πάντα στο στόχαστρο του συγγραφέα. Ο κεντρικός ήρωας καθηγητής Γιόζεφ Σούστερ, πέφτει απ’ το παράθυρο του διαμερίσματός του κοντά στην Πλατεία Ηρώων, πενήντα χρόνια μετά τη θριαμβευτική εμφάνιση του Χίτλερ μπροστά σε χιλιάδες Αυστριακούς. Η κόρη του Αννα λέει επικρίνοντας τον μετριοπαθή αδελφό του αυτόχειρα, Ρόμπερτ, καθηγητή κι αυτόν: «[…] άνθρωποι σαν το θείο Ρόμπερτ/ δεν πηδούν από τα παράθυρα/ ούτε καταδιώκονται από τους Ναζί/ τον περισσότερο καιρό αγνοούν αυτά που συμβαίνουν γύρω τους/ μόνο άνθρωποι σαν τον πατέρα κινδυνεύουν/ είναι αυτοί που αδιάκοπα ακούν και βλέπουν τα πάντα […]». Σε άλλη στιγμή του έργου, η Αννα στρέφεται στην αδελφή της: «Σκέφτεσαι όπως ο θείος Ρόμπερτ/ σκέφτεσαι ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα/ τη στιγμή που τα πράγματα δεν θα μπορούσαν να είναι χειρότερα […]».
