Με την έκρηξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, έλαβα διάφορες επιστολές. Ξεχωρίζω δύο. Η μία από αριστερό φίλο: «Διεθνές δίκαιο δεν υπάρχει στην πράξη παρά ως προκάλυμμα για πολιτική ισχύος». Η άλλη από δεξιό φίλο: «Το διεθνές δίκαιο είναι μια φενάκη που επικαλούνται κατά το δοκούν όσοι το καταπατούν».
Τι είναι λοιπόν το Διεθνές Δίκαιο; Κατά τον επικρατούντα ορισμό είναι «το σύνολο διεθνών νομοθετημάτων (international law) και συμβάσεων ή συνθηκών (conventions) που διέπει τις σχέσεις των κρατών, διεθνών οργανισμών κ.λπ.». Το σύγχρονο Διεθνές Δίκαιο περιλαμβάνει την ανθρωπιστική νομοθεσία. Διεθνές Δίκαιο είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι το δίκαιο των αμάχων και των αιχμαλώτων πολέμου. Είναι η υποχρέωση περίθαλψης προσφύγων. Είναι η εδαφική κυριαρχία, το δίκαιο της θάλασσας κ.λπ. Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ιστορία των αγώνων για διεύρυνση και κατοχύρωση του Διεθνούς Δικαίου.
Το δίκαιο για να επιβληθεί επί των αδικούντων έχει ανάγκη από μηχανισμούς βίας. Και ενώ τέτοιοι μηχανισμοί λειτουργούν στο εσωτερικό των κρατών, είναι αποδυναμωμένοι διεθνώς. Εξ ου και συχνά, αλλά όχι πάντα, επικρατεί το δίκαιο του ισχυροτέρου. Ομως ο αγώνας συνεχίζεται. Εχει ήδη φτάσει η ανθρωπότητα στο σημείο όπου οι ισχυροί λογαριάζουν την ύπαρξη και τις επιπτώσεις του διεθνούς δικαίου όταν πρόκειται να αδικήσουν. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο είναι μια τέτοια κατάκτηση. Και γι’ αυτόν τον λόγο έχει μεγάλη σημασία η παγκόσμια κατακραυγή εναντίον της εισβολής, ακόμα και αν είναι υπερβολική, ακόμα και αν είναι μονομερής. Επειδή προέρχεται όχι μόνο από κυβερνήσεις αλλά και από φορείς της κοινωνίας.
Μεταξύ των δυνάμεων που παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο, είναι κάποιες φορές και οι δυτικές δημοκρατίες. Ωστόσο, αυτές το έχουν δημιουργήσει και είναι οι βασικοί, αν και ατελείς, υπερασπιστές του. Αυτή η «υπαρκτή δημοκρατία», με χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα πολλά κέντρα εξουσίας και τις εναλλασσόμενες κυβερνήσεις, αντιστάθηκε στους κατά καιρούς δικτάτορες. Αυτή η ατελής δημοκρατία αντιστέκεται και σήμερα στον Πούτιν και στα δήθεν δίκαια του λαού του, τη φωνή του οποίου φιμώνει με τη βία. Και οι επιστολές των δύο φίλων αποδεικνύουν μια φορά ακόμη ότι τα δύο άκρα ενίοτε συναντώνται. Δεν αποκαλύπτουν κάποια φοβερή αλήθεια. Αποκαλύπτουν τη μη ομολογούμενη στήριξη της εισβολής, ένθεν και ένθεν.