Την Ημέρα της Γυναίκας, η σκέψη στρέφεται στη σύντροφο, τη μάνα, την εργαζόμενη. Ο Πούτιν επέλεξε να υμνήσει τη Μεγάλη Αικατερίνη. Οι ομιλίες του είναι μια παραληρηματική καταβύθιση στο μεγαλείο του ρωσικού έθνους –από τους τσάρους στον Λένιν, στον Πόλεμο– και στις ιστορικές αδικίες που υπέστη.
Οι κάτοικοι του Κιέβου περνούν μέρες και νύχτες εγκλωβισμένοι ανάμεσα στα ρωσικά τανκς και στα καταφύγια. Ο εγκλωβισμός του Πούτιν σε μια μηδενικού αθροίσματος ανάγνωση του ρωσικού πεπρωμένου καταδικάζει δύο λαούς να ξαναζήσουν τις σκοτεινές σελίδες της ιστορίας τους. Η ιστορία, γράφει ο Χέγκελ, δεν είναι το χώμα στο οποίο φυτρώνει η ευτυχία. «Περίοδοι ευτυχίας είναι άδειες σελίδες στην παγκόσμια ιστορία».
Το μεγαλύτερο επίτευγμα της Ευρώπης μετά το 1945 ήταν ότι απελευθερώθηκε από την τυραννία της ιστορίας της. Αιώνες μέχρι τότε δεν υπήρξε σχεδόν γενιά Ευρωπαίων που να μη βίωσε πόλεμο. Η μεταπολεμική Ευρώπη αρνήθηκε να δεχθεί τους εθνικιστικούς πολέμους ως άφευκτη νομοτέλεια. Σχεδίασε υπερεθνικούς θεσμούς ευρωπαϊκής ενοποίησης που θα καθιστούσαν έναν ευρωπαϊκό πόλεμο παρελθόν. Η απελευθέρωση από την ιστορική νομοτέλεια του πολέμου δεν χτίστηκε στην άρνηση της ιστορίας αλλά, αντίθετα, στη βαθιά (ενοχική) επίγνωση του σκοτεινού παρελθόντος. «Η Ενωμένη Ευρώπη μπορεί να είναι μια απάντηση στην ιστορία, αλλά δεν μπορεί ποτέ να αποτελεί υποκατάστατο της ιστορίας», γράφει ο Tony Judt στο μνημειώδες «Postwar».
Η βάση της ειρηνικής συνύπαρξης μετά το 1945 είναι το απαραβίαστο των συνόρων. Οχι επειδή τα σύνορα έχουν χαραχθεί με σοφία και δικαιοσύνη, αλλά ακριβώς για τον αντίθετο λόγο. Διότι στις αλλεπάλληλες στοιβάδες ετερογενών, μετακινούμενων πληθυσμών, των πολέμων και της βαρβαρότητας που είναι η ιστορία της Ευρώπης, δεν υπάρχει διαφυγή εάν ξυπνήσουν τα φαντάσματα του αλυτρωτισμού και του ρεβανσισμού.
Με μια κίνηση ο Πούτιν κατάφερε να αναβιώσει το ΝΑΤΟ και να δώσει ώθηση στην ευρωπαϊκή αμυντική ολοκλήρωση.
Τον Ιούλιο 2021, ο Πούτιν δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Για την ιστορική ενότητα των Ρώσων και των Ουκρανών». Σαν παρανοϊκός κακοποιητικός σύντροφος προτιμά να καταστρέψει την Ουκρανία παρά να την αφήσει να φύγει. Η εμμονικά μονόπλευρη ανάγνωση της εθνικής του ιστορίας θυσιάζει την προοπτική ενός ειρηνικού βίου για να εκδικηθεί μακρινές ήττες του φαντασιακού παρελθόντος. Ο Πούτιν χάρισε στη Δύση τον αντίπαλο που της έλειπε. Το 1945 η Ευρώπη έβαλε πίσω της τους κατακτητικούς πολέμους και το 1989 τον ολοκληρωτισμό. Η εισβολή του Πούτιν αναβιώνει και τα δύο, υπενθυμίζοντας, σε μια Ευρώπη που ξοδευόταν στον ναρκισσισμό των ελασσόνων διαφορών, ότι υπάρχει ακόμα ο πόλεμος της δημοκρατίας και της ειρήνης για να κερδηθεί. Οσο ο Πούτιν φιμώνει αντιφρονούντες, συλλαμβάνει διαδηλωτές και κατακλύζει τα ΜΜΕ με χονδροειδή ψέματα του καθεστώτος, θα υπενθυμίζει διαπεραστικά στην Ευρώπη τον θεμελιώδη υπαρξιακό λόγο της ευρωπαϊκής ενότητας.
Σπουδαίος σκακιστής ο Πούτιν. Με μια κίνηση κατάφερε να αναβιώσει το ΝΑΤΟ, να ενώσει την Ευρώπη εναντίον του, να δώσει ώθηση στην ευρωπαϊκή αμυντική ολοκλήρωση, να γελοιοποιήσει όλους τους φίλους του (από τον Τραμπ στη Λεπέν, στον Σαλβίνι, στους καθ’ ημάς θαυμαστές του), να δικαιώσει τον αντιρωσικό αταβισμό και να μετατρέψει ένα «αδελφό» γειτονικό έθνος σε εσαεί εχθρό. Κι όλα αυτά καταστρέφοντας τη ρωσική οικονομία, υποβιβάζοντας τη χώρα του σε διεθνή παρία, ρίχνοντας στην καταισχύνη όσους συμπατριώτες του διαθέτουν κάποια ευθυκρισία και ανθρωπιά. Το ότι μεγάλο μέρος της ρωσικής κοινωνίας υποστηρίζει αυτόν τον πόλεμο δείχνει πόσο επικίνδυνη είναι η τύφλωση του ιστορικισμού, ιδίως όταν συνοδεύεται από την προπαγανδιστική και κατασταλτική εργαλειοθήκη του νεο-ολοκληρωτισμού.
Η εισβολή δεν είναι μόνο ένας επεκτατικός πόλεμος. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, η Ρωσία έζησε την προσδοκία μετεξέλιξης σε μια ελεύθερη κοινωνία. Η αποσύνδεσή της από τη Δύση (επιλογή συνειδητή και συνέπεια αναπόφευκτη των κυρώσεων) στρέφει τη Ρωσία προς τα αυταρχικά συστήματα της Ανατολής. Το μέτρο σύγκρισης (και καταφύγιο οικονομικής επιβίωσής της) θα είναι πλέον η, τεχνολογικά και οικονομικά ισχυρή, απολυταρχική Κίνα. Η αποδυτικοποίηση θα έχει διάρκεια, όσο τουλάχιστον διαρκεί ο Πούτιν. Η ευρωπαϊκή προοπτική της Ουκρανίας τον ερέθιζε, διότι αναδείκνυε την υστέρηση του δικού του αυταρχικού, εθνικιστικού συστήματος. Εάν από τον τραγικό αυτό πόλεμο προκύψει μια διαιρεμένη Ουκρανία, ένα νέο τείχος θα υψωθεί στην Ευρώπη, και η Ευρώπη θα ζήσει ξανά τη διαφορά του να ζεις ως ελεύθερος πολίτης ή ως υπήκοος μιας τυραννίας.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.