Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1962, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζακ Κένεντι ανέβηκε στο βήμα στο Χιούστον του Τέξας και ανακοίνωσε στους πολίτες τον νέο στόχο της κυβέρνησής του: να στείλει έναν άνθρωπο στο φεγγάρι μέχρι το 1970. Ηταν ένας στόχος αδιανόητος για την εποχή εκείνη, κι όμως επετεύχθη. Λίγους μήνες πριν μπει το 1970, ο πρώτος άνθρωπος πάτησε στην επιφάνεια της Σελήνης. Ολοι ξέρουν αυτή τη διάσημη ιστορία, που μέχρι σήμερα αποτελεί παράδειγμα του τι μπορεί να πετύχει το ανθρώπινο είδος αν όλοι μαζί συνεργαστούμε, καινοτομήσουμε, εκμεταλλευτούμε όλες μας τις δυνατότητες και αν το κράτος επενδύσει πάρα πάρα πολλά λεφτά. Τέτοια υπερφιλόδοξα, τεράστιας κλίμακας προγράμματα απέκτησαν έκτοτε μιαν ονομασία: «moonshot».
Πολύς κόσμος δεν γνωρίζει ότι εκείνη δεν ήταν η τελευταία υπερφιλόδοξη εξαγγελία Αμερικανού προέδρου, το τελευταίο «moonshot». Το 1971, ο πρόεδρος Νίξον εξήγγειλε τον «πόλεμο κατά του καρκίνου» – ο ανομολόγητος στόχος ήταν να επενδυθούν μυθώδη ποσά σε μια γιγάντια ερευνητική προσπάθεια για να θεραπευτεί ο καρκίνος μέχρι το 1976 και τον εορτασμό των 200 χρόνων από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ. Εκείνος ο στόχος, όμως, δεν επετεύχθη – 50 χρόνια μετά και 500 δισεκατομμύρια δολάρια, ο καρκίνος δεν έχει θεραπευτεί.
Ο λόγος, φυσικά, είναι πως δεν είναι όλα τα προβλήματα ίδια. Το να θεραπεύσεις τον καρκίνο είναι πολύ, πολύ δυσκολότερο από το να στείλεις τρεις ανθρώπους στο φεγγάρι. Από ό,τι αποδεικνύεται ξανά και ξανά σε διάφορα επιστημονικά πεδία, μάλιστα, τα περισσότερα «εύκολα» προβλήματα έχουν προ πολλού λυθεί και αυτά που απομένουν τώρα είναι πάρα πολύ δύσκολα – ειδικά στον τομέα της υγείας. Το κόστος ανάπτυξης ενός νέου φαρμάκου έχει αυξηθεί κατά 80 φορές από το 1950. Ο αριθμός των φαρμάκων που εγκρίνονται από τις Αρχές για κάθε δισεκατομμύριο δολάρια που επενδύονται σε R&D (έρευνα και ανάπτυξη) μειώνεται στο μισό κάθε εννέα χρόνια.
Και παρ’ όλα αυτά, το 2020 συνέβη κάτι το απίστευτο: η ανθρωπότητα έφτιαξε πολλά, εντελώς καινούργια, αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια για μια θανατηφόρα μολυσματική ασθένεια, η οποία είχε εμφανιστεί στον κόσμο μας μόλις εννέα μήνες νωρίτερα. Είναι ένας απίστευτος θρίαμβος της επιστήμης, ο μεγαλύτερος της γενιάς μας, που βοήθησε την ανθρωπότητα να αντέξει, να διατηρήσει την ελπίδα μέσα στη χειρότερη υγειονομική κρίση του αιώνα και κυριολεκτικά να σώσει εκατομμύρια ζωές.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας σήμερα (ο καρκίνος, η κλιματική αλλαγή, η φτώχεια και οι οικονομικές ανισότητες) είναι πολύ μεγάλα και δύσκολα.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε και στα ελληνικά το βιβλίο του δρος Αλμπερτ Μπουρλά, του Θεσσαλονικιού CEO της φαρμακευτικής εταιρείας Pfizer, στο οποίο εξιστορεί πώς η εταιρεία του έφτιαξε ένα από τα εμβόλια αυτά. Ο τίτλος που του έδωσε ήταν ακριβώς αυτός: «Moonshot».
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος μας σήμερα (ο καρκίνος, η κλιματική αλλαγή, η φτώχεια και οι οικονομικές ανισότητες) είναι πολύ μεγάλα και δύσκολα, και είναι προφανές πως οι δομές που υπάρχουν στον κόσμο μας δεν είναι κατάλληλα στημένες, με τις απαραίτητες αρμοδιότητες, τους πόρους και, κυρίως, τα σωστά κίνητρα για να τα αντιμετωπίσουν. Το βιβλίο του κ. Μπουρλά περιγράφει γλαφυρά ακριβώς το ότι στην περίπτωση του εμβολίου κατά της COVID, ο ίδιος και οι συνεργάτες του τα έκαναν όλα διαφορετικά. Αγνόησε τα προϋπάρχοντα κίνητρα. Αγνόησε το βραχυπρόθεσμο κέρδος των μετόχων της εταιρείας. Την ψύχραιμη και ορθολογική χρήση των διαθέσιμων πόρων. Την ανάγκη να γίνονται όλα «by the book», όπως γίνονταν πάντα. Τίποτε από αυτά δεν έκαναν. Παρακάμπτοντας γραφειοκρατίες και στρεβλώσεις έστησαν άλλες διαδικασίες, παράτολμα καινοτόμους. Αγνόησαν τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουν όλες οι εταιρείες στον κόσμο, μόνο γι’ αυτό το συγκεκριμένο πρότζεκτ. Γιατί; Ποιο ήταν το κίνητρο;
Η προφανής απάντηση είναι ότι το κίνητρο ήταν το ότι η COVID μας άγγιξε όλους. Οτι όλοι μας, οι πολιτικοί, οι προμηθευτές, οι υπάλληλοι της Pfizer, ο δρ Μπουρλά ήμασταν όλοι σε καραντίνα, φοβισμένοι στα σπίτια μας. Οτι όλοι ανεξαιρέτως ήμαστε υποψήφια θύματα της COVID. Μάλλον αυτό ήταν το κίνητρο. Και μάλιστα, παρόλο που ήταν τόσο έντονο, δεν τους κινητοποίησε όλους. Δεν έκαναν όλες οι εταιρείες τις ίδιες υπερβάσεις που έκαναν η Pfizer και οι άλλοι οργανισμοί που έφτιαξαν εμβόλια. Αλλά ήταν αρκετό για να κινητοποιήσει αρκετούς. Και το θαύμα έγινε. Και αποδείχτηκε ότι, αν και τα περισσότερα moonshots της εποχής μας είναι πάρα πολύ δύσκολα, δεν είναι όλα αδύνατα.
Και το πρόβλημα είναι: με τα υπόλοιπα τι γίνεται; Δεν είμαστε κλεισμένοι σε καραντίνα για να γλιτώσουμε από την κλιματική αλλαγή. Αυτή τη στιγμή το 1,3% του πληθυσμού του πλανήτη πάσχει από καρκίνο – αλλά το 98,7% δεν πάσχει. Πώς πρέπει να κινητοποιήσουμε τα κράτη, και μαζί όλες τις αντίστοιχες Pfizer, για να πετύχουμε και τα υπόλοιπα moonshots λες και ήμασταν εξαιτίας τους κλεισμένοι στα σπίτια, φτιάχνοντας ψωμιά;