Δεν το θυμάται πια κανείς. Μία εβδομάδα πριν από τις εκλογές του Μαΐου του 2012 ο Αλέξης Τσίπρας είχε δώσει μια συνέντευξη (στον Σταύρο Θεοδωράκη). Για πρώτη φορά, του έλεγε, διεκδικούμε κι εμείς αυτό από το οποίο (ως Αριστερά) έχουμε δεινοπαθήσει: Την χρήσιμη ψήφο. Αν πάρουμε, είχε πει τότε ο αδοκίμαστος αντιμνημονιακός, «16-17% και ο Σαμαράς έχει 19%»· «αν έρθει και ο Καμμένος και μας δώσει ανοχή με 5 έδρες»· τότε, ναι, μπορεί να σχηματίσουμε κυβέρνηση.
Αυτοί οι υπολογισμοί ακούγονταν τότε εξωπραγματικοί. Ο Τσίπρας όμως, μάλλον από ένστικτο, είχε κάνει μια στρατηγική μετάβαση που αποδείχτηκε καθοριστική: Είχε μετακινηθεί από την ψήφο διαμαρτυρίας στην ψήφο «κυβερνησιμότητας». Αυτή η προεκλογική επιλογή ήταν που δικαίωσε αριθμητικά και την προφητεία του: Η Ν.Δ. του Σαμαρά πήρε στις κάλπες εκείνες 18,85% και ο ΣΥΡΙΖΑ 16,78%.
Η προκάτοχος του Νίκου Ανδρουλάκη δεν διεκδίκησε ποτέ τη «χρήσιμη» ψήφο. Υπό την ηγεσία της, το ΠΑΣΟΚ –με όποιο όνομα κι αν εμφανιζόταν– πλασαριζόταν πάντα ως κόμμα ήπιας διαμαρτυρίας, στη γραμμή τού «ούτε, ούτε». Ούτε με τον ΣΥΡΙΖΑ, ούτε με τη Ν.Δ. Αρκετά βάρη σηκώσαμε, ήταν η επωδός της εποχής. Καιρός να ξεκουραστούμε στην αντιπολίτευση.
Η γραμμή αυτή καθιστούσε το κόμμα ευάλωτο στην εκλογική πόλωση που πάντα προκαλείται από το ερώτημα «ποιον θέλετε για κυβέρνηση;». Συγκρουόταν όμως και με την πολιτική κουλτούρα μιας εκλογικής βάσης που είχε διαπαιδαγωγηθεί στην ψήφο –και τη διανομή– εξουσίας.
Μπορεί το ΚΙΝΑΛ να βγει από τη γραμμή τού «ούτε, ούτε»;
Αντιδρώντας στο πρώτο μητσοτακικό σινιάλο σε μια κυβέρνηση συνεργασίας, ο Ανδρουλάκης δεν αναπαρήγαγε τα γεννηματικά αντανακλαστικά. Περιέγραψε το ενδεχόμενο συγκρότησης κυβέρνησης συνεργασίας ήδη από την πρώτη κάλπη, φαντασιωνόμενος ότι θα είναι σε θέση να υπαγορεύσει τους δικούς του προγραμματικούς όρους, αλλά και τα «αξιόπιστα πρόσωπα» της επιλογής του. Παρά τα κατάλοιπα της ρητορικής τού «ούτε, ούτε», άρχισε να περιγράφει μια εναλλακτική στον μονόδρομο της μητσοτακικής αυτοδυναμίας.
Σημασία δεν έχει αν αυτή η προσδοκία –της κυβερνητικής διεξόδου ακόμη και μέσω της απλής αναλογικής– ανταποκρίνεται στους σημερινούς συσχετισμούς, όπως καταγράφονται στις δημοσκοπήσεις. Σημασία έχει αν και μόνη η διατύπωση μιας εναλλακτικής «χρήσιμης ψήφου» μπορεί να εκμαιεύσει νέους συσχετισμούς. Αν μπορεί να εμφανιστεί αρκετά πειστική σε ψηφοφόρους τόσο δυσαρεστημένους, ώστε να εγκαταλείψουν τη Ν.Δ., αλλά και τόσο εχέφρονες, ώστε να μην ολισθήσουν προς μια στείρα ψήφο καταγγελίας.
Για να αποδώσει μια τέτοια στρατηγική πρέπει πρώτα να επενδύσει σε αυτή, χωρίς αμφιταλαντεύσεις, ο ίδιος ο Ανδρουλάκης. Πρέπει, επίσης, οι αντίπαλοί του να εξακολουθήσουν να τον πριμοδοτούν, υποτιμώντας τον. Ξεχνώντας ότι αυτό που επιχειρεί εκείνος τώρα, το πέτυχε κάποτε μέχρι και ο Τσίπρας.