Αξίζει άραγε να μας απασχολήσει το τηλεοπτικό χαστούκι που έδωσε ένας σταρ του κινηματογράφου σε έναν συνάδελφό του; Απαντώ θετικά: η εμβέλεια της τελετής απονομής των Οσκαρ είναι παγκόσμια και ως τέτοια αποτελεί έκφραση της λεγόμενης «ήπιας ισχύος» των ΗΠΑ. Συνήθως υποτιμάμε την κουλτούρα, τις ιδέες και τον πολιτισμό γιατί αντίθετα από τον πλούτο ή τα όπλα δεν είναι εύκολο να μετρηθούν. Ο ρόλος τους όμως είναι εξαιρετικά σημαντικός, κάτι που πρόσφατα διαπιστώσαμε με την κρίση της Ουκρανίας.
Η ήπια ισχύς συνδυάζει δύο συστατικά: το μήνυμα και τη διακίνησή του. Στην περίπτωση των Oσκαρ μιλάμε για ένα τηλεοπτικό γεγονός που τροφοδοτεί συζητήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ούτε η Ευρώπη ούτε πολύ περισσότερο η Κίνα ή η Ρωσία μπορούν να πετύχουν κάτι αντίστοιχο. Η διακίνηση είναι εν μέρει τεχνικό θέμα, αλλά δεν μπορεί να διαχωριστεί από το μήνυμα. Αντίθετα όμως από την περίφημη ρήση του θεωρητικού των ΜΜΕ Marshall McLuhan πως το μέσο διαμορφώνει το μήνυμα, στην περίπτωση αυτή ισχύει το αντίθετο. Ο λόγος που η τελετή των Oσκαρ διαθέτει αυτού του είδους την εμβέλεια οφείλεται στο Χόλιγουντ και τις αξίες του, που συμπυκνώνονται στη δυνατότητα της κοινωνικής ανέλιξης και προσωπικής ανάπτυξης με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την ατομική προσπάθεια, μακριά από τους καταναγκασμούς του κοινωνικού περιβάλλοντος.
Η δημόσια συζήτηση γύρω από το «χαστούκι» έχει μεγαλύτερη σημασία από το ίδιο το γεγονός: το τι γράφεται, το πώς γράφεται και το τι αποσιωπάται. Ο Κώστας Γιαννακίδης ακουμπάει τη διάσταση αυτή σε εύστοχο σχόλιό του με τίτλο «Αν ο Γουίλ Σμιθ ήταν λευκός». Αν ένας λευκός ηθοποιός χαστούκιζε ζωντανά και δημόσια έναν μαύρο συνάδελφό του, η συζήτηση θα είχε πάρει αποκλειστικά φυλετική διάσταση με έμφαση στη λευκή του «ανωτερότητα» και το «λευκό του προνόμιο». Αν το χρώμα του δέρματος ήταν αντεστραμμένο, θα γινόταν λόγος για μια δικαιολογημένη αντίδραση σε αιώνες καταπίεσης. Αν το θύμα ήταν λευκή γυναίκα, η συζήτηση θα κατευθυνόταν στην «τοξική αρρενωπότητα» ή την ηγεμονία της «ετεροκανονικότητας» κ.ο.κ. Με άλλα λόγια, η ερμηνεία του γεγονότος καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από χαρακτηριστικά όπως το χρώμα του δέρματος και το φύλο και λιγότερο από τις ατομικές επιλογές και την ιδιοσυγκρασία των εμπλεκόμενων προσώπων. Πρόκειται για μια προσέγγιση που βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τις αξίες που τροφοδότησαν την ήπια δύναμη των ΗΠΑ και συνέβαλαν στην επιτυχία της.
Η δημόσια συζήτηση γύρω από το «χαστούκι» έχει μεγαλύτερη σημασία από το ίδιο το γεγονός: το τι γράφεται, το πώς γράφεται και το τι αποσιωπάται.
Προφανώς, η αμερικανική εμμονή με τα θέματα φυλετικής και έμφυλης ταυτότητας δεν είναι αυθαίρετη. Η αμερικανική κοινωνία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα διαχείρισης των φυλετικών ανισοτήτων, ενώ τα ζητήματα αυτά ξεπερνούν τα αμερικανικά σύνορα. Η προσέγγιση όμως δεν παύει να είναι αμερικανοκεντρική, ενώ δύσκολα συγκινεί τις μεγάλες μάζες στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το αντίθετο μάλλον: όπως δείχνει η περίπτωση Τραμπ στις ίδιες τις ΗΠΑ, μάλλον είναι περισσότεροι εκείνοι που αποστρέφονται την έμφαση στη θεματολογία αυτή.
Σε ένα ξεχασμένο σήμερα βιβλίο, που εκδόθηκε το 1995 με τον εύστοχο τίτλο «Το λυκόφως των κοινών ονείρων», ο γνωστός Αμερικανός (και αριστερός) κοινωνιολόγος Todd Gitlin υποστήριζε πως η στροφή της Αριστεράς σε ζητήματα ταυτοτήτων θα την υπονόμευε, καθιστώντας τη Δεξιά κυρίαρχο εκπρόσωπο της κοινής εθνικής συλλογικότητας, δηλαδή των «κοινών ονείρων» της κοινωνίας. Κάτι αντίστοιχο ισχύει κατ’ αναλογία και σε πλανητική κλίμακα: η ήπια ισχύς των ΗΠΑ (και κατ’ επέκταση της Δύσης), βασίστηκε στην ικανότητά τους να φανταστούν και να εκφράσουν ορισμένα κοινά όνειρα της σύγχρονης ανθρωπότητας. Οπως όμως δείχνουν τα πράγματα, οι Αμερικανοί φαίνεται να χάνουν σταδιακά τη σπουδαία αυτή ικανότητά τους. Και αν συμβεί κάτι τέτοιο, το μεγάλο ερώτημα είναι ποιος και τι θα τους διαδεχθεί.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.