«Καλή είναι η ευημερία και η σχετική ξεγνοιασιά της, αλλά φαίνεται πως στην κρίσιμη στιγμή ο δρόμος που σώζει τον κόσμο είναι πάντα ένας: η θυσία». Το είπε ο Διονύσης Σαββόπουλος την περασμένη Δευτέρα στο «Μουσικό κουτί» του Νίκου Πορτοκάλογλου (ΕΡΤ), που μεταδόθηκε εκτάκτως, με σκοπό να συγκεντρωθούν χρήματα για τους αμάχους και τους πρόσφυγες της Ουκρανίας. Ο Δ. Σαββόπουλος ήταν από τους πρωτεργάτες της δίωρης αυτής μετάδοσης και το βιντεοσκοπημένο μήνυμά του κατέγραψε με παρρησία το μέγεθος και το βάθος αυτού του πολέμου. Τον Αρμαγεδδώνα παράλληλα με το «μεγαλείο ζωής» ενός λαού.
Ας κάνουμε μια επίσκεψη στο 1986. Χρονιά που ολοκληρώθηκε η «Θυσία» του Αντρέι Ταρκόφσκι στη Σουηδία και ο ίδιος άφησε την τελευταία πνοή του στο Παρίσι, στις 29 Δεκεμβρίου. Στην όγδοη ταινία του, ο αδιαμφισβήτητα κορυφαίος δημιουργός, αυτοεξόριστος στην Ευρώπη –έφυγε από τη Ρωσία όταν οι συνθήκες έγιναν αβίωτες για το έργο του– φόρτισε τη λέξη με το περιεχόμενο ενός μέλλοντος καταστροφικού και την ίδια στιγμή ελπιδοφόρου. Ο κεντρικός ήρωας της «Θυσίας», ο Αλεξάντερ, συγγραφέας, ζει μακριά από τον κόσμο, σε ένα νησί με τη γυναίκα του, την κόρη του και τον μικρό του γιο. Είναι η μέρα των γενεθλίων του, τρώει μαζί με την οικογένειά του, δέχεται, με τον ταχυδρόμο, ευχετήρια τηλεγραφήματα και δώρα. Ξαφνικά, η ταινία μεταφέρεται στο άχρονο: θόρυβοι από αεροπλάνα, το σπίτι σείεται, αντικείμενα πέφτουν. Ονειρο ή ατομικός πόλεμος; Ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος έχει μόλις ξεκινήσει και η ανθρωπότητα βρίσκεται λίγο πριν από τον αφανισμό της. Αν και άθεος, ο Αλεξάντερ θα προσφέρει στον Θεό την οικογένειά του, το σπίτι του, ακόμη και τον μικρό του γιο προκειμένου να σωθεί ο κόσμος. Η έννοια της «θυσίας» για τον Ταρκόφσκι θεμελιώνεται πάνω σε ένα πνευματικό οικοδόμημα. Προσφορά και προσμονή για αναγέννηση. Καταστροφή και ελπίδα. «Ελπίζουμε, ελπίζουμε και ξαναγεννιόμαστε». Η αναζήτηση εμπεριέχει την αβεβαιότητα.
«Φυσικά έχω συνείδηση του γεγονότος ότι σήμερα η ιδέα της θυσίας δεν έχει και τόσο φανατικούς οπαδούς – κανένας σχεδόν δεν σκέφτεται να θυσιαστεί για κάτι ή για κάποιον άλλον», είχε δηλώσει ο Ταρκόφσκι. Και συνέχιζε σε τόνο δυσοίωνο: «Τα επακόλουθα, πάντως, αυτής της απόφασης εξακολουθούν να αποδεικνύονται κρίσιμα και αποφασιστικά: εννοώ την απώλεια της ατομικότητας προς όφελος ενός ακόμα πιο έντονου εγωκεντρισμού, που χαρακτηρίζει αναρίθμητες ανθρώπινες σχέσεις, και επίσης τις σχέσεις μεταξύ γειτόνων χωρών, προπάντων όμως την απώλεια και της τελευταίας δυνατότητας πνευματικής και όχι υλιστικής “προόδου”. Ο άνθρωπος χάνει κάθε ελπίδα για αξιοπρεπή ζωή».
Τέχνη, ένας ξεχωριστός τρόπος να συνειδητοποιούμε τον κόσμο, να συνδεόμαστε με την πραγματικότητα.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος βλέπει στη «θυσία» τη μόνη σωτηρία. Διαφορετικά διατυπωμένο το διακύβευμα είναι το ίδιο, δεν διαφέρει: κάθε δρόμος που προσπαθεί να ανοιχτεί μέσα στη δήωση και στην ερήμωση έχει κόστος. Οταν τα όρια δεν υπάρχουν και πρέπει να τεθούν εξαρχής, όταν η αγία καθημερινότητα, με την τόσο υποτιμημένη ρουτίνα της, έχει διαρραγεί, για να ανθίσει το δέντρο («Θυσία»), χρειάζεται πίστη (οτιδήποτε αυτό σημαίνει για τον καθένα), πεποίθηση ότι αδιαπραγμάτευτες αξίες και αναντικατάστατα πρόσωπα μπορούν να διασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον.
Οταν αναφερόμαστε στην ποίηση, στο σινεμά ή στη μουσική δεν εννοούμε μόνο μια μορφή τέχνης, αλλά και έναν ξεχωριστό τρόπο να συνειδητοποιούμε τον κόσμο, να συνδεόμαστε με την πραγματικότητα. «Σκοπός της τέχνης είναι να ετοιμάσει τον άνθρωπο για τον θάνατο, να οργανώσει και να καλλιεργήσει την ψυχή του, κάνοντάς τη να στραφεί στο καλό», υποστηρίζει ο Ταρκόφσκι (στο βιβλίο του «Σμιλεύοντας το χρόνο»). Και όσο κι αν από τη φράση λείπουν τα χρώματα και ο πανηγυρικός, και κυριαρχεί το τετελεσμένο της ύπαρξης, η αφοπλιστική αλήθεια της δίνει το μέτρο του ανθρώπου. Τόσο ανακουφιστικό. Και αυτή η διαδρομή, όμως, δεν κατακτάται χωρίς θυσίες.
Ο πλούτος της έγκειται στη «συνάντηση», ακόμη κι αν μοιάζει αταίριαστη, ακόμη και αν δεν είναι απρόσκοπτη.