Ο πρώτος γύρος των γαλλικών εκλογών οδήγησε στην επικράτηση του Εμανουέλ Μακρόν και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως, έστω και οριακά, ο Γάλλος πρόεδρος θα επανεκλεγεί για μια (ασυνήθιστη για τα γαλλικά δεδομένα) δεύτερη θητεία. Ομως οι τραυματικές εμπειρίες Τραμπ και Brexit έχουν δημιουργήσει δικαιολογημένη ανησυχία για την έκβαση των εκλογών. Προκύπτουν εδώ τρία κρίσιμα ερωτήματα: Γιατί η δημοσκοπική διαφορά ανάμεσα στον Μακρόν και στην ακροδεξιά υποψήφια Μαρίν Λεπέν είναι τόσο μικρή; Μπορεί η Λεπέν να επικρατήσει; Και τι ακριβώς θα σήμαινε κάτι τέτοιο;
Οι εκλογές επιβεβαίωσαν την κατάρρευση των κεντροαριστερών Σοσιαλιστών, που είχε ξεκινήσει στις προηγούμενες εκλογές, και προκάλεσαν την πτώση και των κεντροδεξιών γκωλικών. Η κατάρρευση των δύο μεγάλων παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας συνιστά ένα τέλος εποχής, που ερμηνεύεται συνήθως ως σημάδι κρίσης του πολιτικού συστήματος και απονομιμοποίησής του. Βρίσκω μια τέτοια ερμηνεία εσφαλμένη. Ο Μακρόν προήλθε από το Σοσιαλιστικό Κόμμα (υπήρξε υπουργός σειράς σοσιαλιστικών κυβερνήσεων) και επιδίωξε να κυριαρχήσει παράλληλα και στον χώρο της Κεντροδεξιάς. Κατάφερε να προσελκύσει πολλά στελέχη των δύο χώρων και η επιτυχία του εγχειρήματός του μεταφράστηκε στην έκπτωση τόσο της παλιάς Κεντροαριστεράς όσο και της παλιάς Κεντροδεξιάς. Δεν πρόκειται, δηλαδή, για εξαφάνιση του πολιτικού κατεστημένου, όπως λέγεται, αλλά για ενοποίηση, ίσως και αναβάθμισή του στο πλαίσιο ενός νέου, ενιαίου πολιτικού σχήματος.
Ομως η δημοκρατία τρέφεται από τον πολιτικό ανταγωνισμό όπως η φωτιά από το οξυγόνο. Και ο Μακρόν ξέχασε πως στην πολιτική ένα συν ένα δεν κάνουν αναγκαστικά δύο, αλλά κάτι λιγότερο. Αυτή η απίστευτη πολιτική επιχείρηση διεμβολισμού των δύο παλαιών κομμάτων απελευθέρωσε ζωτικό πολιτικό χώρο που καλύφθηκε πρωταρχικά από τη ριζοσπαστική Δεξιά και δευτερευόντως από τη ριζοσπαστική Αριστερά του Ζαν-Λικ Μελανσόν. Η λογική του πολιτικού ανταγωνισμού εξηγεί επομένως το εκλογικό αποτέλεσμα πολύ καλύτερα, πιστεύω, από τις οικονομίστικες εικασίες στις οποίες καταφεύγουμε συνήθως. Για να το πω αλλιώς, το εκλογικό αποτέλεσμα δεν αντανακλά μια βαθιά οικονομική κρίση. Είναι καρπός της πλήρους πολιτικής κυριαρχίας του Μακρόν στον χώρο του Κέντρου.
Γιατί όμως η ριζοσπαστική Δεξιά αναδείχθηκε στον δεύτερο πόλο; Αν τα ευκατάστατα και μορφωμένα στρώματα των αστικών κέντρων βρίσκουν την πολιτική τους έκφραση στο Κέντρο, τα εργατικά και μικροαστικά στρώματα της περιφέρειας έλκονται ιδιαίτερα από τον αντισυστημικό λόγο της Ακροδεξιάς. Οσο για τη ριζοσπαστική Αριστερά, αυτή εκφράζει αστικά στρώματα, κυρίως νέων με υψηλή μόρφωση και χαμηλό εισόδημα. Ομως, ο δικαιωματικός φιλελευθερισμός μαζί με τον διανοητικό σνομπισμό και την ορθοπολιτική υπερβολή της Αριστεράς απομακρύνουν τα εργατικά και μικροαστικά στρώματα.
Αν εκλεγεί η Λεπέν με την αποφασιστική συμβολή των ψηφοφόρων του Μελανσόν, αυτό ίσως σημάνει και μια δομική μετατόπιση διαρκείας.
Στον βαθμό που, για ιστορικούς κυρίως λόγους, η Αριστερά συγκινεί ακόμη ένα τμήμα της εργατικής τάξης, αυτή πιθανολογείται πως θα στηρίξει τη Λεπέν στον δεύτερο γύρο. Επιπλέον, πολλοί θα επιλέξουν την αποχή. Οι ψηφοφόροι του Μελανσόν θα κρίνουν δηλαδή την έκβαση των εκλογών. Και αν εκλεγεί η Λεπέν με την αποφασιστική συμβολή τους αυτό ίσως σημάνει και μια δομική μετατόπιση διαρκείας, όπως ακριβώς έγινε με τη μετατόπιση των εργατικών στρωμάτων του αγγλικού Βορρά προς το Συντηρητικό Κόμμα μετά το Brexit.
Θα συνιστούσε μια νίκη της Λεπέν το τέλος της Γαλλικής Δημοκρατίας ή ακόμη και ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως πανικόβλητοι διακηρύσσουν πολλοί αναλυτές; Θεωρώ τις εκτιμήσεις αυτές υπερβολικές. Αναμφίβολα, οι κίνδυνοι θα είναι μεγάλοι και οι κραδασμοί μεγαλύτεροι. Υποτιμούμε όμως συστηματικά τη δυνατότητα τόσο των δημοκρατικών καθεστώτων όσο και της Ε.Ε. να απορροφούν κραδασμούς αυτού του είδους. Και σε τελική ανάλυση, αν μια δημοκρατία ή μια υπερεθνική ένωση κρατών δεν μπορεί να διαχειριστεί ένα αρνητικό εκλογικό αποτέλεσμα, αν δηλαδή αντιμετωπίζει υπαρξιακό κίνδυνο κάθε τέσσερα χρόνια, τότε τι λόγο ύπαρξης έχει;
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.