Η επόμενη ημέρα δεν ήρθε με τη μορφή που αναμενόταν, της σωματικής, ψυχικής, οικονομικής ανάσας. Η άρση των περιοριστικών μέτρων –και ας θερίζει καθημερινά ο ιός δεκάδες ζωές– ενόψει τουριστικής περιόδου και σε ευθυγράμμιση με τη γενική ευρωπαϊκή τάση δεν μετριάζει τις ισχυρές αναταράξεις εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Το κύμα ακρίβειας, που όλο και πυργώνει, έχει σκάσει με πάταγο πάνω σε όλους, συμπαρασύροντας πολλούς σε μια δίνη χωρίς ορατή έξοδο.
Η ομαλότητα, το άμεσο ζητούμενο μετά κάθε κρίση, μια λέξη παρηγορητική, πραϋντική, που κουβαλάει μέσα της κομμάτια ενός κόσμου απλούστερου, διαχειρίσιμου, κατανοητού, από απτό αύριο έγινε γρίφος. Η έξοδος από το χαράκωμα της πανδημίας, περισσότερο από απόβαση σε μια νησίδα σωτηρίας, μοιάζει με βουτιά σε μια θάλασσα αστάθειας και αντιξοοτήτων. Καλπάζων πληθωρισμός, επιβράδυνση της μεταπανδημικής ανάκαμψης, υψηλότερο δημόσιο χρέος, τεράστια πίεση στα εισοδήματα των νοικοκυριών. «Η πτώση προβλέπεται βαθύτερη από εκείνη στην κορύφωση της πανδημίας. Δεν διαφαίνεται προσώρας επιστροφή σε κανενός είδους κανονικότητα», είπαν Ευρωπαίοι αναλυτές.
Τι σημαίνει σήμερα επιστροφή στην κανονικότητα; Κάτι εντελώς νέο. Λήξη του πολέμου –που δεν απασχολούσε ως ενδεχόμενο– στην καρδιά της Ευρώπης. Πάλη εν μέσω κρίσεων, όχι τερματισμός των δεινών. Γνωρίζουμε ότι θα ζούμε με τον ιό, ότι η ενεργειακή κρίση θα κρατήσει για χρόνια. Ισως χρειαστούν περαιτέρω θυσίες, πλαφόν στην κατανάλωση ενέργειας και συγκεκριμένων τροφίμων, ανατροπές στις κοινωνίες της αφθονίας. Η ειρήνη δεν είναι πια δεδομένη. Αν κάτι κατέστρεψαν οι απανωτές κρίσεις είναι η έννοια και τα όρια της υποτιθέμενης φυσιολογικής ζωής, εκείνου που ο καθένας έβλεπε ως καταστάλαγμα προσωπικών και κοινών μόχθων.
Κανονικότητα, δηλαδή επανάληψη βασικών λειτουργιών, ζωή σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες. Νέο πλαίσιο, νέοι κανόνες. Πολυδαίδαλες οι ρίζες άντλησης της δύναμής τους. Αγνωστες οι συνέπειες της δράσης τους, δυσδιάκριτη η κατεύθυνση όπου σπρώχνουν τις κοινωνίες. Πάνω σε έναν καμβά πιο περίπλοκο από σκακιέρα, πιο ταραγμένο από τη συμβολή ορμητικών ποταμών, λαβυρινθώδη και πολυπρόσωπο.
Αν η πανδημία έφερε στο συνειδητό της ύπαρξης την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής, οι συνέπειες του πολέμου κατεδάφισαν τις αυτόματες προβολές στο μέλλον, τις προδιαγεγραμμένες αναστάσεις. Μισάνοιξαν την πόρτα του διεθνούς φρενοκομείου.