Προ ολίγων εβδομάδων, η υπουργός Παιδείας εξήγγειλε την επένδυση αρκετών εκατομμυρίων ευρώ για την προμήθεια τεχνολογικού εξοπλισμού, έτσι ώστε, όπως ανέφερε το σχετικό ρεπορτάζ, «να καταργηθεί σε όλα τα σχολεία της επικράτειας η χρήση του μαυροπίνακα και να αντικατασταθεί από τη χρήση προηγμένων διαδραστικών (υποτίθεται) ηλεκτρονικών πινάκων, οι οποίοι θα παρέχουν τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στα δεδομένα που αποτελούν την ύλη του εκάστοτε μαθήματος».
Δεν γνωρίζω πόση εμπειρία έχει η κυρία υπουργός σε από έδρας διδασκαλία, όμως οποιοσδήποτε έχει ασχοληθεί σοβαρά με το αντικείμενο είναι βέβαιο ότι αντιλαμβάνεται πως ένα τέτοιο μέτρο ισοδυναμεί με βάναυσο και ανεπανόρθωτο ακρωτηριασμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ο οποίος υπονομεύει ορισμένες από τις θεμελιώδεις αρχές που καθιστούν τη μάθηση ουσιαστική δημιουργική παιδευτική διεργασία ανάπτυξης της προσωπικότητας και του ήθους των μαθητών, και όχι μια απλή διαδικασία πρόσληψης και αποτύπωσης στη συνείδησή τους «δεδομένων» που προέρχονται από αόρατες και απρόσωπες προκατασκευασμένες «βάσεις», οι οποίες διακινούν «ύλη» (όλες οι λέξεις έχουν εδώ ιδιαίτερη σημασία) προαποφασισμένη και προδιαγεγραμμένη σε γραφεία ή σε «δεξαμενές σκέψης», και αποκομμένες από τη ζωντανή διδακτική πράξη. Η προσπάθεια, και η συναφής αγωνία, του μαθητή, αλλά και του ίδιου του διδάσκοντος, να αποτυπώσουν στον μαυροπίνακα («πρασινοπίνακα», στις μέρες μας) τον πιο καλοσχηματισμένο, αλλά πάντοτε ατελή, κύκλο ή το πιο ισόγραμμο και ισογώνιο τετράγωνο κατά την επίλυση ενός γεωμετρικού προβλήματος, συνιστά ένα από τα πιο γόνιμα και δημιουργικά συστατικά της διδακτικής διεργασίας και κινητοποιεί το σύνολο των αισθητικο-κινητικών, αλλά και γνωσιακών λειτουργιών του μαθητή, κατά τρόπο που ουδέποτε μπορεί να επιτευχθεί με το «κατέβασμα» (είπαμε: οι λέξεις προδίδουν) ενός σχεδόν τέλειου σχήματος από το Διαδίκτυο ή από κάποια άλλη πηγή. Μέσω της ατέλειας, άλλωστε, διδάσκεται η τελειότητα. Επιπλέον, η βάσανος της δοκιμής και της απόρριψης μιας πρότασης που ενδέχεται εντέλει να αποδειχθεί ανεπαρκής ή λανθασμένη αποτελεί έναν από τους πιο πρόσφορους τρόπους προκειμένου ο διδασκόμενος να οδηγηθεί σταδιακά στην εύρεση της ορθής απάντησης. Εναλλακτικές προσεγγίσεις εμπλουτίζουν την κατανόηση και διευρύνουν τον ορίζοντα μέσα στον οποίο εντάσσεται κάθε φορά η γνώση. Από την άλλη πλευρά, η αδρανοποίηση της πρωτοβουλίας του διδάσκοντος στο να διανθίσει το γνωστικό αντικείμενο με τις δικές του πρόσθετες παρεμβάσεις θα οδηγήσει αναπόδραστα στην αδιάφορη και απαθή παρακολούθηση της ροής των «δεδομένων», τα οποία θα περιέρχονται στην αντίληψη των μαθητών προκατασκευασμένα, απόμακρα και τελικά ανοίκεια, για να «αφομοιωθούν» και να «απομνημονευθούν», εξασφαλίζοντας έτσι την παθητική (και μάταια εξορκιζόμενη) «παπαγαλία» και εξουδετερώνοντας κάθε περιθώριο πρωτότυπης σκέψης, αμφιβολίας και (Θεός φυλάξοι!) αμφισβήτησης των ex machina αποκαλυπτόμενων «γνώσεων», τις οποίες εκείνοι δεν θα έχουν παρά να αναπαραγάγουν πειθήνια, υπό την πίεση του περιορισμένου διαθέσιμου χρόνου, κατά τη διαδικασία των εξετάσεων. Ο όλος μηχανισμός θα μοιάζει περισσότερο με επιχείρηση στρατωνισμού και ομοιομορφοποίησης της σκέψης παρά με καλλιέργεια της φαντασίας, της δημιουργικής πρωτοβουλίας, της κριτικής σκέψης και της ελεύθερης διαμόρφωσης και διακίνησης ιδεών, την οποία υποτίθεται ότι καλείται να υπηρετήσει η Παιδεία.
Σπεύδω να διευκρινίσω σε αυτό το σημείο ότι δεν θέλω να απαξιώσω ή να αποτρέψω την εισαγωγή και τη χρήση νέων τεχνολογικών μέσων στην εκπαίδευση. Κάτι τέτοιο, εκτός από ανεδαφικό, θα ήταν και εντελώς καταστρεπτικό σε μια εποχή η οποία κινείται με αστραπιαίους ρυθμούς προς την ενσωμάτωση τέτοιων μέσων στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Ομως, η ενσωμάτωση αυτή θα πρέπει να γίνεται όχι μέσω της απαξίωσης των παλαιότερων δοκιμασμένων και καταξιωμένων μεθόδων διδασκαλίας, αλλά λελογισμένα και έπειτα από προσεκτική μελέτη του περιβάλλοντος στο οποίο συντελείται, ιδιαίτερα μάλιστα όταν επηρεάζει τη διαμόρφωση του ψυχικού κόσμου των νέων ανθρώπων, ίσως του πιο ευαίσθητου και ελπιδοφόρου πεδίου, το οποίο έχει απομείνει για να μας δίνει έμπνευση και παρηγοριά στην κατά τα άλλα μάλλον αποκαρδιωτική εποχή μας.
* Ο κ. Παύλος Καλλιγάς είναι καθηγητής Αρχαίας Φιλοσοφίας στο ΕΚΠΑ.