Η δημοκρατία στον κόσμο μας δεν περνάει τις καλύτερες ημέρες. Το ξέρουμε αυτό. Το ζούμε και το αντιλαμβανόμαστε. Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό αυτής της τάσης είναι ότι, εδώ στη “δύση”, τουλάχιστο, ο κίνδυνος προέρχεται μόνο από ένα άκρο. Ζούμε σε καιρούς πόλωσης, οι κοινωνίες κατακερματίζονται ιδεολογικά σε ολοένα και περισσότερες, ολοένα και μικρότερες ομάδες, ο κόσμος στα άκρα ριζοσπαστικοποιείται, τα χάσματα ανοίγουν και διευρύνονται. Καμία δυτική δημοκρατία δεν κινδυνεύει σήμερα από αυταρχικές αριστερές πολιτικές δυνάμεις, όμως. Στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, οι δημοκρατικοί θεσμοί τρίζουν υπό την εκούσια, έντονη πίεση των ακροδεξιών, όχι από μια γενική πόλωση.
Και υπάρχουν διάφορα είδη ακροδεξιών.
Τους “κανονικούς” ακροδεξιούς τους ξέρουμε. Είναι ευδιάκριτοι αυτοί, βγάζουν μάτι που λένε, και συνήθως είναι περιορισμένων δυνατοτήτων, για ευνόητους λόγους. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει γιγαντωθεί μια άλλη κατηγορία: οι οπορτουνιστές ακροδεξιοί. Άνθρωποι άλλοι, λιγότερο ιδεολόγοι αλλά περισσότερο αδίστακτοι, που συνήθως δεν έχουν καμία ιδιαίτερη πολιτική ταυτότητα, αλλά φορούν το μανδύα της ακροδεξιάς επειδή φιλοδοξούν έτσι να εισπράξουν πολιτικά και άλλα οφέλη.
Τις προάλλες στην πολιτεία του Οχάιο στις ΗΠΑ είχαν εκλογές για να επιλέξουν τον Ρεπουμπλικανικό υποψήφιο για τη Γερουσία στις εκλογές του ερχόμενου Νοεμβρίου. Μετά από μια επεισοδιακή προεκλογική περίοδο, το χρίσμα το πήρε ένας 37χρονος συγγραφέας και επενδυτής ονόματι Τζέιμς Βανς -πιο γνωστός με τα αρχικά Τζέι Ντι. Ο Τζέι Ντι Βανς έγινε γνωστός πριν από μερικά χρόνια από το βιβλίο “Το Τραγούδι του Χιλμπίλη”, το οποίο κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Δώμα. Είναι μια αυτοβιογραφική καταγραφή της λευκής, συντηρητικής και θρησκόληπτης εργατικής τάξης, εκείνης που σχεδόν ισοπεδώθηκε από την παγκοσμιοποίηση. Ο Βανς, που μεγάλωσε σε αυτό το περιβάλλον, ήταν η εξαίρεση που κατάφερε να γλιτώσει, να δραπετεύσει και να καταλήξει με πτυχίο από το πανεπιστήμιο Γέιλ. Το βιβλίο του ήταν πολύ ενδιαφέρον, κέντρισε το ενδιαφέρον κοινού και κριτικών σε μια εποχή που ο κόσμος αυτός αποκτούσε πρωτοφανή ορατότητα χάρη στην πολιτική του “στροφή”, συζητήθηκε πολύ (το βάλαμε και στην λέσχη ανάγνωσης που έχω με τη γυναίκα μου για να το διαβάσουν τα εκατοντάδες μέλη) και έγινε και ταινία στο Netflix. Ο Βανς απέκτησε προβολή και δημοσιότητα και, καθώς το φαινόμενο Τραμπ σιγά σιγά έπαιρνε μορφή, τον καλούσαν να μιλήσει για εκείνο τον κόσμο, για να εξηγήσει το πως είναι δυνατόν όλοι αυτοί οι ταλαιπωρημένοι άνθρωποι ξαφνικά να ριζοσπαστικοποιούνται και να στηρίζουν έναν κραυγαλέο απατεώνα. Σε συνεντεύξεις και συζητήσεις ο Βανς, μέλος της ελίτ των μερικάνων διανοούμενων πια, είχε αποκαλέσει τον Τραμπ “ηλίθιο”, “τοξικό” και “Αμερικανό Χίτλερ”, μεταξύ άλλων.
Και μετά, κάτι άλλαξε. Μέσα σε λίγα χρόνια, ο Τζέι Ντι Βανς μετατράπηκε από έναν ήπιο φιλελεύθερο σχολιαστή και μέλος της ελίτ σε έναν ακροδεξιό ζηλωτή, πολέμιο των ελίτ που ακολουθεί ένα προς ένα τα κελεύσματα του τραμπισμού. Με πλούσια χρηματοδότηση από τον διαβόητο επιχειρηματία Πίτερ Τιλ -ο οποίος χρηματοδοτεί τις καμπάνιες πολλών ακροδεξιών υποψηφίων στις εκλογές του Νοεμβρίου-, και με τη στήριξη του ακροδεξιού παρουσιαστή του Fox News Τάκερ Κάρλσον, ο Βανς έστρεψε το ενδιαφέρον του από τις αφ’ υψηλού σοβαρές αναλύσεις στην παπαγαλία όλων των εμμονών του αμερικανικού ακροδεξιού λαϊκισμού. Κατά των εκτρώσεων, κατά των ξένων και της μετανάστευσης (ο ίδιος είναι παντρεμένος με κόρη μετανάστη), υπέρ της πλήρως ελεύθερης και ανεξέλεγκτης οπλοκατοχής και, κυρίως, κατά του πραγματικού εχθρού του έθνους, που είναι οι “woke” και “liberals” Δημοκρατικοί. “Αν το Τραμπ εκλεγεί το 2024”, δήλωσε πρόσφατα, “πρέπει να καθαρίσει τους θεσμούς του κράτους από τους αριστερούς”. Ακόμα και θρησκεία άλλαξε -το 2019 από “χαλαρός” προτεστάντης χρίστηκε πιστός καθολικός.
Οι άνθρωποι αλλάζουν, θα μου πείτε. Περνάν τα χρόνια, οι απόψεις ωριμάζουν, προχωράμε παρακάτω στη ζωή. Αλλά σε περιπτώσεις όπως του Τζέι Ντι Βανς, η αλλαγή μοιάζει υπερβολικά ακραία και υπερβολικά σκηνοθετημένη για να είναι σκέτη “ωρίμανση”. Είναι οφθαλμοφανές ότι πρόκειται για κάτι άλλο: παράσταση. Θέατρο. Performance art. Αυτό είναι το νέο, πολύ επικίνδυνο φαινόμενο που παρατηρούμε παντού πλέον. Ο Μπόρις Τζόνσον δεν ήταν από πάντα ρατσιστής ακροδεξιός ιδεολόγος -είναι όμως ένας οπορτουνιστής αμοραλιστής τυχοδιώκτης, ο οποίος διέγνωσε τα χαρακτηριστικά της παράστασης που θέλουν να παρακολουθήσουν κάποιοι (πολλοί) ένθερμοι και φανατισμένοι ψηφοφόροι και τους τα προσφέρει. Ο Βίκτορ Όρμπαν στα νιάτα του σπούδασε στην Οξφόρδη με υποτροφία από το Τζορτζ Σόρος, ενώ αργότερα (όπως και ο υπογράφων) έγινε Marshall Memorial Fellow του German Marshall Fund, ενός οργανισμού που δουλεύει για την εμβάθυνση των διατλαντικών σχέσεων. Την τελευταία δεκαετία το έχει γυρίσει στον κλεπτοκρατικό ακροδεξιό απολυταρχισμό. Το φαινόμενο είναι ίδιο παντού: αδίστακτοι τυχοδιώκτες αρχίζουν να υποδύονται τους ακροδεξιούς για να τσιγκλήσουν ένα κοινό κατά κανόνα αφελές, παραπληροφορημένο, εξαιρετικά συναισθηματικό και συναισθηματικά ευάλωτο, ιδανικό θύμα για καπάτσους λαϊκιστές. Το βλέπουμε και στη δική μας χώρα, τώρα τελευταία. Είναι ένα φαινόμενο ανησυχητικό. Οι πηγαίοι, φανατισμένοι ιδεολόγοι είναι εξ’ ορισμού λιγότερο αποτελεσματικοί λόγω της τύφλωσης -οι αμοραλιστές τυχοδιώκτες, όμως, είναι θεωρητικά ικανοί για τα πάντα.
Μπορεί εύκολα κάποιος να φανταστεί τον Τζέι Ντι Βανς να ειρωνεύεται και να περιφρονεί κατ’ ιδίαν τους ψηφοφόρους που κοροϊδεύει, αυτούς που καταπίνουν αμάσητες τις μπούρδες και τα ψέματα που τους σερβίρει. Τους ξέρει καλά, άλλωστε. Τους μελέτησε, έμαθε απ’ έξω τις αδυναμίες και τις πληγές τους. Έγραψε ολόκληρο βιβλίο γι’ αυτές. Και τώρα τις εκμεταλλεύεται για να φτάσει μέχρι τη Γερουσία.