Ο Πούτιν αρέσκετο να διηγείται στους δυτικούς συνομιλητές του μια διδακτική ιστορία από την παιδική του ηλικία, όταν μεγαλώνοντας υπό συνθήκες εξαθλίωσης στο σοβιετικό Λένινγκραντ περνούσε την ώρα του κυνηγώντας αρουραίους. Είχε κάποτε στριμώξει έναν σε μια γωνία. Μην έχοντας διέξοδο διαφυγής, ο αρουραίος χύμηξε πάνω του και τον δάγκωσε στο πρόσωπο. Το απειλητικό μήνυμα Πούτιν: ποτέ μην εγκλωβίζεις έναν αρουραίο.
Η επιδίωξη «στρατηγικής ήττας» του Πούτιν είναι πλέον το κυρίαρχο δόγμα στο δυτικό στρατόπεδο. «Περιστέρια» και «γεράκια» στις ΗΠΑ έχουν συγκλίνει στη διαπίστωση ότι διαφαίνεται οδός επιτυχούς αντίστασης των Ουκρανών, με ελαχιστοποίηση της απώλειας εδαφών, γιατί ο χρόνος είναι με το μέρος τους. Προϋπόθεση είναι η παράταση των πολεμικών επιχειρήσεων και ο συνεχιζόμενος εξοπλισμός των Ουκρανών με βαρέα και σύγχρονα όπλα, όπως ζητά η κυβέρνηση Ζελένσκι, αποφασισμένη να συνεχίσει να αντιστέκεται.
Η «στρατηγική ήττα» του Πούτιν δεν σημαίνει «αλλαγή καθεστώτος» – κάτι τέτοιο είναι δουλειά του ρωσικού λαού και όχι της Δύσης. Εχει όμως την έννοια της στρατιωτικής και οικονομικής εξουθένωσης της Ρωσίας, ώστε να μην μπορεί μελλοντικά να αποτελέσει στρατιωτική απειλή. Τα 46,6 δισ. δολάρια αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία ώς τώρα (και χωρίς να υπολογίζουμε τη βοήθεια της Ευρώπης) αντιστοιχούν ήδη στα 2/3 του ετήσιου αμυντικού προϋπολογισμού της Ρωσίας. Η ρωσική οικονομία θα αντιμετωπίσει φέτος διψήφιο ποσοστό συρρίκνωσης, η περαιτέρω παράταση του πολέμου θα την έφερνε στα πρόθυρα οικονομικής κατάρρευσης. Αρα διαφαίνεται μια οδός ρεαλιστικής εκπλήρωσης αυτού του σεναρίου.
Την επιδίωξη της «στρατηγικής ήττας» Πούτιν συμμερίζεται και η πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών, ιδίως εάν οδηγήσει μια εξαντλημένη Ρωσία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με ψαλιδισμένες διεκδικήσεις έναντι της Ουκρανίας. Ομως πίσω από την κοινή αυτή επιδίωξη, η Ε.Ε. διχάζεται όσον αφορά την επιθυμητή διάρκεια του πολέμου. Οι χώρες της «παλαιάς» Ευρώπης τείνουν να προτιμούν έναν ταχύτερο τερματισμό των πολεμικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία (ειρήνη – αλλά όχι με κάθε κόστος), παρότι συνεχίζουν να εξοπλίζουν τους Ουκρανούς και να κλιμακώνουν τις κυρώσεις. Πολωνία, Βαλτικές και Βόρειοι, από την άλλη, βλέπουν την παράταση του πολέμου στην Ουκρανία ως κύρια προϋπόθεση εξουδετέρωσης της απειλής Πούτιν, προκειμένου να μην μπορεί μελλοντικά να επεκτείνει την επιθετική του διάθεση σε άλλες γειτονικές χώρες, ξεκινώντας από τη Μολδαβία.
Ο Ιβάν Κράστεφ συνόψισε το δίλημμα ως μια σύγκρουση ανάμεσα στην «παράταξη της δικαιοσύνης» και την «παράταξη της ειρήνης». Η δικαιοσύνη επιβάλλει την ήττα του βάρβαρου εισβολέα, αλλά αυτή μπορεί να απαιτήσει έναν μακρό και επικίνδυνο πόλεμο. Η ειρήνη δεν μπορεί να είναι μια άτιμη και άδικη ειρήνη, που θα δικαιώνει τον εισβολέα.
Κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η θεμιτή επιδίωξη «στρατηγικής ήττας» του Πούτιν δεν ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την Ευρώπη. «Η Ευρώπη κινδυνεύει», ξεκινούσε το κείμενό του ο Ζοζέπ Μπορέλ, αλλά ο κίνδυνος για την Ευρώπη δεν είναι μόνο ο Πούτιν. Είναι επίσης η ύφεση και η άνοδος του κόστους διαβίωσης, συνέπειες ενός μακρού πολέμου, που τρέφουν τους εθνικιστές και λαϊκιστές της Ευρώπης, δηλαδή τις δυνάμεις διάλυσης της Ευρώπης, όπως είδαμε ήδη στη Γαλλία. Οι «παλιές καραβάνες», Γαλλία και Γερμανία, έχουν πλήρη επίγνωση του κινδύνου, γι’ αυτό βαδίζουν προσεκτικά.
Είναι επίσης ο κίνδυνος κλιμάκωσης με όπλα μαζικής καταστροφής, επέκτασης των ρωσικών επιθέσεων εναντίον του ΝΑΤΟ, τουλάχιστον ως κυβερνοεπιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές. Οσο καταστρέφεται το συμβατικό οπλοστάσιο της Ρωσίας τόσο αυξάνεται η πιθανότητα χρήσης όπλων μαζικής καταστροφής, και η παράταση του πολέμου διευρύνει τον κίνδυνο κλιμάκωσης εκτός ελέγχου. Η ιστορικός του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου Μάργκαρετ Μακμίλαν («Υπνοβάτες») τεκμηριώνει πως «σε στιγμές οξυμένης έντασης, ατυχήματα μπορούν να οδηγήσουν σε εκρήξεις όπως ο σπινθήρας σε μια πυριτιδαποθήκη, ιδίως χώρες που στις στιγμές της κρίσης στερούνται σοφής και ικανής ηγεσίας». Η ιστορία είναι γεμάτη παραδείγματα συλλογικά καταστροφικών εκβάσεων που καμία από τις αντίπαλες πλευρές δεν επιδίωξε αλλά και καμία δεν κατάφερε να αποτρέψει.
Οι πόλεμοι είναι πολύπλοκες καταστάσεις για να τους αφήνει κανείς στους ηθικολόγους, στα γεράκια, ή στους άνευ όρων πασιφιστές. Και πάντα πρέπει να μένει μια διέξοδος ανοιχτή. Αλλιώς ο εγκλωβισμένος αρουραίος μπορεί να κάνει το άλμα της απελπισίας.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.