–Τι θα την κάνουν την απόγνωση;
– Ο,τι διαλέξουν. Είναι ελεύθεροι και η ανθρώπινη ζωή ξεκινά από την άκρη της απόγνωσης.
Ο διάλογος από το θεατρικό έργο του Ζαν-Πολ Σαρτρ «Οι μύγες» εμφανίζεται στην έναρξη της ταινίας του Ρώσου σκηνοθέτη Αλεξέι Γκέρμαν Τζούνιορ «Κατ’ οίκον περιορισμός». Και δίνει μια πρόγευση αυτού που ακολουθεί. Ο γιος του μεγάλου Σοβιετικού αντικαθεστωτικού σκηνοθέτη Αλεξέι Γκέρμαν (που πέθανε το 2013) συνεχίζει την οικογενειακή «παράδοση». Αγαπάει τη χώρα του, τον πληγώνουν η ανελευθερία της, τα ψεύδη και η διαφθορά. Επιλέγει να ασκήσει την κριτική του με καφκικό προπέτασμα. Η πραγματικότητα διαθλάται, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι ο θεατής αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην επινόηση ενός ταραγμένου μυαλού και στην επιβολή μιας εφιαλτικής καθημερινότητας. Γεγονότα και πρόσωπα έχουν λογική ροή και ο κεντρικός ήρωας κινδυνεύει διαρκώς να συνθλιβεί, αλλά η άρνηση να συμφιλιωθεί με το ψέμα, του δίνει και δύναμη να συνεχίσει τον, μοναχικό, αγώνα του. Ο «Κατ’ οίκον περιορισμός» (παραγωγής 2021), που θα προβάλλεται από τις 12 Μαΐου, ισορροπεί πάνω σε μια άλλη φράση του Σαρτρ (εκτός ταινίας αυτή): «Η ελευθερία δεν είναι δώρο, ούτε ευεργεσία, αλλά η μοίρα του ανθρώπου, καταδίκη, πεπρωμένο. Οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι να είναι ελεύθεροι».
«Η ελευθερία δεν είναι δώρο, ούτε ευεργεσία, αλλά η μοίρα του ανθρώπου, κατα- δίκη, πεπρωμένο». Ζαν-Πολ Σαρτρ
Η ταινία λειτουργεί και σαν ένα επιπλέον «γλωσσάρι» για να αντιληφθούμε, μέσα από το κλειστό, σχεδόν θεατρικό, σύμπαν του ήρωα τη δυσκολία να ζήσει, όποιος «βλέπει», σε καθεστώς ανελευθερίας. Η Ρωσία του Πούτιν είναι το περιβάλλον ενός καθηγητή πανεπιστημίου, ο οποίος, στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι ο δήμαρχος της πόλης του είναι διεφθαρμένος και έχει καταχραστεί μεγάλα ποσά, βρίσκεται ο ίδιος κατηγορούμενος για υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος και χωρίς καλά καλά να καταλάβει πώς, τίθεται σε κατ’ οίκον περιορισμό έως την ημέρα της δίκης του. Από τη στιγμή αυτή και μετά, το παράλογο στήνει χορό… «Κάτοικοι» μαζεύονται έξω από το σπίτι του με πανό που τον χαρακτηρίζουν κλέφτη, μέσα στον χώρο του μπαινοβγαίνει ο αστυνομικός επιτηρητής, η φιγούρα της ηλικιωμένης μητέρας που καπνίζει αδιάκοπα, όπως και ο ίδιος εξάλλου, είναι η στεγνή υπόμνηση ότι η Ρωσία του Πούτιν έχει ερείσματα στην Ιστορία και στο παρελθόν, μια νεαρή δικηγόρος στέκει στο πλευρό του σχεδόν αφιλοκερδώς, μια νοσοκόμα ρυθμίζει την κλονισμένη υγεία του, η πρώην σύζυγος προσπαθεί να τον στηρίξει χωρίς όμως να θέλει να έχει την παραμικρή εμπλοκή…
Ο σκηνοθέτης Αλεξέι Γκέρμαν Τζούνιορ σκιαγραφεί τα πορτρέτα της μητέρας και του καθηγητή: «Η μητέρα, που έρχεται από μια παλαιότερη γενιά, καταλαβαίνει πώς έχει συγκροτηθεί το ρωσικό μυαλό, όχι η Ρωσία στο facebook, αλλά η Ρωσία στην ουσία της. Είναι σκεπτική σχετικά με τις ιδέες του γιου της για τη δημοκρατία, την εξουσία και την ανάγκη για τη ανοικοδόμηση μιας νέας χώρας. Πιστεύει ότι αν για αιώνες διαμορφώσαμε συστήματα που μοιάζουν και το ένα χτίστηκε πάνω στο άλλο, η χώρα θα συνεχίσει να πορεύεται με τον ίδιο τρόπο. Δεν πιστεύει στις αλλαγές. Δεν τις θεωρεί δυνατές με τον τρόπο που τις θέλει ο γιος της. Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται όπως εκείνη. Ο Νταβίντ είναι προσανατολισμένος σε έναν δυτικό προοδευτικό τρόπο σκέψης και πιστεύει ότι μια νέα και διαφορετική κατεύθυνση ανάπτυξης είναι απαραίτητη. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια διαμάχη σχετικά με το αν είναι εφικτή ή όχι μια αλλαγή στη Ρωσία».
Το δίλημμα, στην ταινία, μοιάζει αδιέξοδο. Ο Νταβίντ περιγράφεται από τους γείτονες ως «ο άνθρωπος που δεν είναι ποτέ ευχαριστημένος με τίποτα». Οι μηχανισμοί του κράτους οδηγούν στο περιθώριο (το λιγότερο) όποιον σηκώνει το ανάστημά του: Αν η κυβέρνηση πει ότι είναι ένοχος θα ζητήσει την ομολογία του, αν κριθεί ότι ο δήμαρχος είναι ένοχος, το σύστημα θα προστατέψει τον εκπρόσωπό του.
Τι απομένει στον Νταβίντ; Η ελευθερία να χειριστεί την απόγνωσή του…