Αποτελεί συνταγματική υποχρέωση της πολιτείας η οικονομική στήριξη της ερευνητικής δραστηριότητας των δημοσίων Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ), σεβόμενη την ελευθερία του κάθε ερευνητή στην επιλογή της ερευνητικής του ενασχόλησης. Με βάση τις διεθνείς κατατάξεις, τα ΑΕΙ της χώρας μας καταλαμβάνουν σημαντική θέση στην αξιολόγηση του ερευνητικού έργου, γεγονός ιδιαίτερα σοβαρό εάν λάβουμε υπόψη τον μικρό πληθυσμό της χώρας, την περιορισμένη κρατική χρηματοδότηση της έρευνας και την απουσία ενός συνολικού εθνικού οργανισμού έρευνας.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η βασική έρευνα που πρέπει να επιτελείται στο δημόσιο πανεπιστήμιο είναι «η πειραματική ή θεωρητική εργασία της οποίας ο πρωταρχικός σκοπός είναι η απόκτηση νέας γνώσης θεμελιωδών φαινομένων και παρατηρήσιμων γεγονότων, χωρίς να αποβλέπει σε μια συγκεκριμένη εφαρμογή ή χρήση. Η εφαρμοσμένη έρευνα είναι επίσης πρωτότυπη έρευνα που διενεργείται με σκοπό την απόκτηση νέας γνώσης. Αποβλέπει όμως πρωταρχικά σε έναν συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό».
Είναι προφανές ότι ερευνητικά αποτελέσματα εφαρμοσμένων ερευνητικών δραστηριοτήτων μπορούν να αξιοποιηθούν ώστε να οδηγήσουν και σε αξιοποιήσιμα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη. Στην κατεύθυνση αυτή, θα ήταν σημαντική η συμβολή της πολιτείας μέσα από την παροχή φορολογικών, οικονομικών και άλλων κινήτρων, καθώς και την απλούστευση των διαδικασιών. Επίσης, απαιτείται παρέμβαση σε επίπεδο υποδομών στα ΑΕΙ και ίδρυση γραφείων μεταφοράς τεχνογνωσίας στελεχωμένων με εξειδικευμένο προσωπικό που θα υποστηρίζει τους ερευνητές. Πολύ συχνά στην επιστήμη, οι εφαρμογές των ερευνητικών αποτελεσμάτων (εμπορικές ή τεχνολογικές) δεν είναι εκ των προτέρων γνωστές και είναι ενδεχομένως και μη αναμενόμενες. Συνήθως χρειάζεται κάποιος χρόνος ωρίμανσης της αρχικής ιδέας (ανακάλυψης) πριν αυτή λάβει μια εφαρμόσιμη μορφή.
Η έρευνα στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες είναι ανεκτίμητης αξίας για την ανάπτυξη κοινωνικής αυτογνωσίας, συνοχής και αλληλεγγύης. Ως εκ τούτου, πρέπει να χρηματοδοτείται ισότιμα με άλλες επιστήμες και τέχνες χωρίς προϋποθέσεις άμεσης αξιοποίησης των αποτελεσμάτων αυτής.
Η βασική έρευνα, πέρα από την επιστημονική αίγλη που προσδίδει στα πανεπιστήμια που τη διεξάγουν επιτυχώς, δημιουργεί τις βάσεις για την ανάπτυξη και διεξαγωγή της εφαρμοσμένης έρευνας. Επειδή όμως η βασική έρευνα δεν επιφέρει άμεσα οικονομικά οφέλη, ο φυσικός χώρος διεξαγωγής της είναι τα πανεπιστήμια που χαίρουν της κρατικής και ανιδιοτελούς χρηματοδότησης.
Προτεραιότητα του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) είναι η ισότιμη προώθηση της βασικής και της εφαρμοσμένης έρευνας για όλες ανεξαιρέτως τις επιστήμες ανεξαρτήτως εάν τα ερευνητικά τους αποτελέσματα διαμορφώνουν προοπτικές εμπορικής αξιοποίησης ή όχι. Η καθιέρωση του κριτηρίου της προοπτικής της εμπορικής αξιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων ως κυρίαρχου στον προσανατολισμό της πανεπιστημιακής έρευνας θα είχε αρνητικές επιπτώσεις στην τριτοβάθμια παιδεία της χώρας μας.
Η έρευνα στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες πρέπει να χρηματοδοτείται ισότιμα με άλλες επιστήμες χωρίς προϋποθέσεις άμεσης αξιοποίησης των αποτελεσμάτων αυτής.
Μία άλλη σημαντική παράμετρος είναι ότι αρκετά ερευνητικά έργα υλοποιούνται στο ΕΚΠΑ στο πλαίσιο διεθνών συνεργασιών. Ετσι ενισχύονται η κινητικότητα του εκπαιδευτικού προσωπικού και των φοιτητών, η εξωστρέφεια και η διεθνοποίηση του ιδρύματός μας.
Η ερευνητική αποστολή του πανεπιστημίου είναι εξίσου σημαντική και αλληλένδετη με την εκπαιδευτική. Τα αποτελέσματα της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας συνθέτουν νέα γνώση, η οποία εμπλουτίζει και επικαιροποιεί τα μαθήματα και τα προγράμματα σπουδών των σχολών και των τμημάτων μας, καθιστώντας τα σύγχρονα και ανταγωνιστικά, αλλά κυρίως χρήσιμα για τους αποφοίτους τους, στους οποίους εξασφαλίζουν καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές.
Η έρευνα είναι σήμερα σημαντικός τομέας στη χώρα μας, όπου υπάρχουν ήδη οι προϋποθέσεις, οι υποδομές και το επιστημονικό δυναμικό για να δημιουργηθούν χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας για νέους επιστήμονες και ερευνητές. Αυτό το «βήμα» το ΕΚΠΑ το κάνει πράξη.
Το σημαντικό ερευνητικό έργο που παράγεται καθημερινά στα εργαστήρια, στις κλινικές, στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία και στις άλλες πανεπιστημιακές δομές και η συμμετοχή μας ως ιδρυτικού μέλους στην Ευρωπαϊκή Συμμαχία CIVIS είναι ο οδηγός μας για ένα ακόμη πιο εξωστρεφές, ερευνητικά παραγωγικό και ανοικτό πανεπιστήμιο, μέσα στην κοινωνία και στις ανάγκες της.
* Ο κ. Θάνος Δημόπουλος είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής και πρύτανης του ΕΚΠΑ.