Φοβάμαι τον εικοστό πρώτο αιώνα. Νιώθω πιο βολικά στον αιώνα που γεννήθηκα, τον εικοστό. Μάλλον επειδή όλα είχαν συμβεί τότε. Ξέραμε το τέλος του έργου, αισθανόμασταν ασφαλείς. Ολες οι φρίκες βρίσκονταν πίσω μας. Ψευδαίσθηση φυσικά, αλλά υπάρχει τίποτα πιο ισχυρό, πιο αληθινό από μια ψευδαίσθηση;
Επειτα ήρθε ο εικοστός πρώτος αιώνας. Η 11η Σεπτεμβρίου, η οικονομική κρίση. «Υπερτιμημένο πολίτευμα η δημοκρατία τελικώς» είπαν κάποιοι, όχι λίγοι, στην Ελλάδα, και οι νεοναζί μπήκαν στο Κοινοβούλιο.
Ηρθαν το Brexit, η άνοδος της Ακροαριστεράς και της Ακροδεξιάς, η αποθέωση του λαϊκισμού. Το χοντροκομμένο και το μονοκόμματο έγιναν είδωλα. Το φαρσικό επίσης. Ο Τραμπ, ο Φάραντζ, ο Βαρουφάκης.
Πέρασαν περίπου δέκα χρόνια έτσι. Μαζί με την καταστροφή της Συρίας, την ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη, την τραγωδία του προσφυγικού στη Μεσόγειο, τα πτώματα των πνιγμένων παιδιών στις ελληνικές ακτές και τα push back…
Επειτα ήρθε η πανδημία. Και τώρα ένας πόλεμος, αυτή τη φορά στην ανατολική Ευρώπη. «Το αδιανόητο έγινε πραγματικότητα», είπαμε πολλοί. Και όπως συνήθως συμβαίνει με κάθε αδιανόητο που γίνεται πραγματικότητα, το εντάξαμε στην καθημερινότητά μας προσπαθώντας έτσι να κρύψουμε τον φόβο που ελλοχεύει σε κάθε μας χειρονομία. Αλλά ο φόβος πάντοτε αναδύεται.
Και όμως, στον Μεσοπόλεμο ή στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, στην Ευρώπη τουλάχιστον, ο τρόμος και η αθλιότητα ήταν μιας άλλης κλίμακας. Θα πρέπει σε πολλούς, πάρα πολλούς τότε, ο εικοστός αιώνας να προκάλεσε αλυσιδωτές κρίσεις πανικού. Κάποιοι τότε θα είπαν: «Φοβάμαι τον εικοστό αιώνα».
Δεν νοσταλγώ το τότε, σίγουρα όχι με τον τρόπο που το νοσταλγεί ένας Πούτιν, με όρους του 1939, του 1945. Δεν νοσταλγώ τίποτα, απλώς έχω ένα πλεονέκτημα συγκριτικά με έναν αντίστοιχο πενηντάχρονο του 1940: σε αντίθεση με εκείνον, εγώ σήμερα ξέρω τι συνέβη τότε. Οπως εγώ σήμερα, το 2022, έτσι και εκείνος τότε, δεν ξέρω τι θα συμβεί. Αλλά όπως και εκείνος τότε, τα σημάδια που έχω και εγώ σήμερα φέρνουν ακόμα περισσότερο φόβο για το μέλλον.
Τελικώς, τα τελευταία πενήντα, περίπου, χρόνια του, ο εικοστός αιώνας μάς κορόιδεψε. Μας κοίμισε πείθοντάς μας ότι εκείνο τότε ήταν αυτό που λέμε «κανονικότητα». Μας απέκρυψε ότι η κανονικότητα μπορεί να είναι και κινούμενη άμμος – ή μία ακόμα, πανίσχυρη, ψευδαίσθηση.
Ο κόσμος πάντοτε μπροστά προχωράει, αυτό είναι νομοτελειακό παρά τα νευροκαβαλικέματα της Ιστορίας. Προσαρμοζόμαστε σιγά σιγά στην ανώμαλη κανονικότητα στην οποία μας μυεί ένας αιώνας συναρπαστικός, που, πάντως, τρομάζει σαν σκιάχτρο έτοιμο να μας κυνηγήσει όπως στους παιδικούς εφιάλτες.
Κάθε μύηση έχει κάτι βάναυσο.