Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να φαίνεται μακριά για τους περισσότερους ανθρώπους, όμως οι επιπτώσεις του έχουν άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινότητα όλων. Οδηγούν και σε ριζικές ανατροπές πολιτικών προτεραιοτήτων σε πολλές χώρες. Από την ανεξέλεγκτη αύξηση της τιμής της ενέργειας και των τροφίμων, η κρίση θα μεταδοθεί με ολοένα μεγαλύτερη ένταση στην κοινωνία και στην πολιτική. Η κοντόφθαλμη πολιτική πολλών χρόνων, με σοβαρότερο πρόβλημα την εξάρτηση πολλών ευρωπαϊκών χωρών από τη Ρωσία, και το απότομο κλείσιμο και άνοιγμα της παραγωγής και των αγορών λόγω πανδημίας, προκαλούσαν σοβαρότατα προβλήματα πριν εισβάλει η Ρωσία στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου. Τώρα κυβερνήσεις σπεύδουν να εξασφαλίσουν εναλλακτικές πηγές ενέργειας, ανεβάζοντας συνεχώς το κόστος τους. Ο πανικός οφείλεται στις απρόβλεπτες συνέπειες της κοινωνικής ταραχής και πολιτικής αστάθειας που θα προκληθεί από τη συνεχόμενη αύξηση τιμών. Γι’ αυτό αναθεωρούνται –ή «παγώνουν»– και πολιτικές που είχαν στόχο την αντιμετώπιση της σοβαρότερης υπαρξιακής κρίσης της εποχής μας, της κλιματικής αλλαγής.
Η αντιμετώπιση της κρίσης στην αγορά ενέργειας είναι πλέον προτεραιότητα, ίσως και θέμα επιβίωσης, σύμφωνα με δραματικές δηλώσεις Ευρωπαίων αξιωματούχων και παραγόντων. «Εάν η κοινωνία μας οδηγηθεί σε πολύ, πολύ έντονη αντιπαράθεση και ταραχή επειδή δεν υπάρχει ενέργεια, σίγουρα δεν θα πετύχουμε τους στόχους μας (όσον αφορά το κλίμα)», είπε ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φρανς Τίμερμανς, στον Guardian την Παρασκευή. «Δεν θα φθάσουμε εκεί που πρέπει εάν η έλλειψη ενέργειας οδηγήσει σε μεγάλες ανατροπές στις κοινωνίες μας, και πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι άνθρωποι δεν θα κρυώνουν αυτόν τον χειμώνα. Πρέπει να κρατήσουμε τη βιομηχανία μας, όσο γίνεται, εν λειτουργία, επειδή ένα πράγμα που μπορεί να βοηθήσει τον Πούτιν είναι ο διχασμός στην κοινωνία μας», πρόσθεσε. Στόχος του, είπε, είναι να πείσει τους πολίτες της Ε.Ε. έως την 1η Νοεμβρίου ότι θα μπορέσουν να θερμάνουν τα σπίτια τους τον ερχόμενο χειμώνα. «Η κατάσταση είναι χειρότερη από δραματική», είπε ο Αξελ Γκεντάσκο, πρόεδρος της γερμανικής ομοσπονδίας οικιστικών επιχειρήσεων, μιλώντας στους Financial Times την Παρασκευή. «Η κοινωνική ειρήνη στη Γερμανία κινδυνεύει».
Αναθεωρούνται –ή «παγώνουν»– πολιτικές που είχαν στόχο την αντιμετώπιση της σοβαρότερης υπαρξιακής κρίσης της εποχής μας, της κλιματικής αλλαγής.
Την ίδια ημέρα, η γερμανική Βουλή ενέκρινε επείγουσα νομοθεσία για την επανενεργοποίηση εργοστασίων παραγωγής ενέργειας από άνθρακα, ώστε να αντιμετωπιστεί η έλλειψη ρωσικού αερίου. Ο υπουργός Οικονομίας Ρόμπερτ Χάμπεκ, μέλος των Πρασίνων στον κυβερνητικό συνασπισμό, αποκάλεσε το μέτρο «οδυνηρό αλλά αναγκαίο». Ενώ η ομοσπονδία βιομηχανιών χαιρέτισε την επανενεργοποίηση των μονάδων παραγωγής, ο επικεφαλής της βουλευτικής επιτροπής «για την προστασία του κλίματος και ενέργειας» την αποκάλεσε «καταστροφή για την κλιματική πολιτική». Ο νόμος προβλέπει τη λειτουργία ρυπογόνων μονάδων παραγωγής ενέργειας, όμως αποκαλεί την επέκταση της ανανεώσιμης ενέργειας ζήτημα δημόσιας ασφάλειας και νομοθετεί μέτρα στήριξής της. Πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, στόχος της Γερμανίας ήταν να σταματήσει η χρήση του άνθρακα έως το 2030. Ομως, η εξάρτηση της χώρας από τη ρωσική ενέργεια δεν της επιτρέπει πολλά περιθώρια, παρά το γεγονός ότι η γερμανική βιομηχανία και τα νοικοκυριά έχουν μειώσει την κατανάλωση ενέργειας (11% και 6%, αντιστοίχως, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι), την ώρα που οι τιμές για τους καταναλωτές αυξήθηκαν έως και 200%.
Το ζήτημα δεν αφορά μόνο την επιστροφή σε ρυπογόνες μονάδες παραγωγής που εμποδίζουν μέτρα για τον περιορισμό της κλιματικής κρίσης, την αύξηση της παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές, τη συμμετοχή σε σημαντικά έργα υποδομής για δίκτυα που ελευθερώνουν χώρες από την εξάρτηση από τη Ρωσία. Αυτά τα μέτρα αφορούν και την Ελλάδα, η οποία τα εφαρμόζει όλα. Το ζήτημα έχει να κάνει και με τη στρατηγική κάθε χώρας στη διεθνή σκακιέρα, είτε για να εξασφαλίσει ενεργειακή επάρκεια, είτε για να περιορίσει την άνοδο τιμών και να αποφύγει κοινωνική έκρηξη. Ετσι, ενώ οι ΗΠΑ δεν έχουν ανάγκη από ρωσική ενέργεια (αφού, μάλιστα, αναπληρώνουν, σε μεγάλο ποσοστό, απώλειες του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη), ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ανησυχεί ότι η αύξηση της τιμής πετρελαίου στις ΗΠΑ θα έχει υψηλό πολιτικό κόστος για τους Δημοκρατικούς στις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου. Γι’ αυτό αναγκάστηκε να ανατρέψει την πολιτική του όσον αφορά τη Σαουδική Αραβία και θα συναντηθεί με τον διάδοχο, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, στη διάρκεια της επίσκεψής του στη Μέση Ανατολή την ερχόμενη εβδομάδα. Ενώ ο Μπάιντεν αποκάλεσε τον πρίγκιπα «παρία» μετά τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη το 2018, η ανάγκη να πείσει τη χώρα να αυξήσει την παραγωγή πετρελαίου, ώστε να περιοριστεί η αύξηση τιμών, υπερτερεί της δεδηλωμένης ευαισθησίας του.
Η τιμή της ενέργειας είχε πάρει την ανιούσα πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ο πόλεμος, όμως, επιδείνωσε τα προβλήματα στην προσφορά και οδήγησε σε περαιτέρω αύξηση και ανασφάλεια. Οι ψηλές τιμές, ο πληθωρισμός, αλλά και η ανασφάλεια για τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες συνθέτουν ένα εξαιρετικά ρευστό διεθνές τοπίο. Για την Ευρώπη, η εξάρτηση της Γερμανίας από ρωσική ενέργεια πολλαπλασιάζει τους κινδύνους που κάθε χώρα αντιμετωπίζει ούτως ή άλλως. Η βιομηχανική παραγωγή της Γερμανίας είναι ο πυρήνας της οικονομίας της Ε.Ε., και όποια προβλήματα εκεί θα έχουν πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις σε όλη την ήπειρο. Και ενώ ο χρόνος τρέχει προς τον επικίνδυνο χειμώνα, δεν τίθεται με σαφήνεια ότι η μόνη ριζική λύση του προβλήματος θα ήταν το τέλος του πολέμου με την ήττα της Ρωσίας.