Η πανδημία έχει προκαλέσει μια σειρά από σημαντικές αλλαγές στις κοινωνίες, οι οποίες, μεμονωμένα, είναι αρκετά αξιοσημείωτες για να γραφτούν στον τίτλο μιας είδησης, για να τις διαβάσουμε, να κουνήσουμε το κεφάλι με συγκατάβαση, ίσως και να τις μεταφέρουμε σε κάποιον άλλο, ως κάτι το αξιοπερίεργο, πριν πάμε παρακάτω. “1 στους 13 αμερικανούς ενήλικες εμφανίζουν συμπτώματα long Covid”, λέει. “Το 21% των Ελλήνων έπασχαν από κατάθλιψη μετρίου προς αρκετά σοβαρού βαθμού κατά την έναρξη της πανδημίας”, λέει αλλού. “1 στους 4 εργαζόμενους θα ήθελαν να δουλεύουν σε ένα ευέλικτο σύστημα με τηλεργασία κάποιες ημέρες της εβδομάδας”, λένε επίσης. Αν όμως τα βάλει κανείς όλα μαζί, τις επιπτώσεις στην σωματική υγεία του γενικού πληθυσμού, τις αλλαγές και τις πιέσεις και στην ψυχική υγεία, αλλά και τις αλλαγές στις συμπεριφορές, στις στάσεις και στο πώς οι άνθρωποι βλέπουν, πια, τον κόσμο, μπορεί να καταλάβει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια τεράστια και πολύπλοκη κοινωνική αλλαγή, της εκφάνσεις τις οποίας οπωσδήποτε δεν έχουμε καν αρχίσει να καταλαβαίνουμε.
Πάρτε για παράδειγμα τη “σιωπηρή παραίτηση”. Είναι, λέει, μια τάση -το όνομα της οποίας βγήκε από ένα viral βιντεάκι στο TikTok- κατά την οποία όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι παύουν να προσπαθούν ή να δίνουν “το κάτι παραπάνω” στην εργασία τους και περιορίζονται στο να κάνουν μόνο τα απολύτως απαραίτητα. Είναι πραγματική τάση; Είναι κάτι καινούργιο ή κάτι που προϋπήρχε; Οφείλεται στην πανδημία και τις κοινωνικές και ψυχολογικές πιέσεις που προέκυψαν από αυτήν, ή έχει και άλλα, προϋπάρχοντα αίτια; Υπάρχουν κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι, πράγματι, πρόκειται για πραγματικό φαινόμενο, αν και σε περιορισμένο βαθμό. Το ποσοστό των νέων που δηλώνουν απογοητευμένοι από το περιβάλλον εργασίας τους στις ΗΠΑ ανέβηκε κατά 6% τα τελευταία 3 χρόνια , λέει. Αλλά 6% δεν μοιάζει ποσοστό αρκετά υψηλό για να δικαιολογεί viral memes.
Για να καταλάβω καλύτερα, ζήτησα από αναγνώστες του newsletter μου που θεωρούν ότι είναι οι ίδιοι “σιωπηρά παραιτηθέντες” να μου απαντήσουν ανώνυμα σε μερικές ερωτήσεις. Και πρώτα απ’ όλα, να μου εξηγήσουν το πώς ορίζουν ή πώς αντιλαμβάνονται οι ίδιοι (προθυμοποιήθηκαν να απαντήσουν μόνο άντρες) το φαινόμενο, αυτό που τους συμβαίνει.
“Για εμένα σημαίνει ότι δεν δένομαι με την εταιρία και ότι δεν δίνω το 100% μου”, μου έγραψε ένας 29χρονος αναγνώστης, που εργάζεται στο τμήμα ΙΤ ιδιωτικής εταιρείας. “Δεν θα πάρω κάποια πρωτοβουλία για να διορθωθεί κάτι εξόφθαλμο, δεν θα προτείνω κάτι για να βελτιωθεί, είτε είναι στις αρμοδιότητές μου, είτε όχι”. “Για εμένα”, γράφει 30χρονος που εργάζεται σε εταιρεία συμβούλων ,“σημαίνει ότι κάνω τα απολύτως απαραίτητα στο βαθμό που να μη δημιουργώ πρόβλημα/έξτρα φόρτο εργασίας στους συναδέλφους μου (με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτούς που συμπαθώ). Με αφήνει παντελώς αδιάφορο η ποιότητα των παραδοτέων και δεν λαμβάνω καμία πρωτοβουλία. Κυρίως, όμως, δεν με ενδιαφέρει πλέον η γνώμη των ανωτέρων μου. Τους θεωρώ τελείως ασήμαντους για την περαιτέρω εξέλιξή μου”. “Πολύ απλά, βαριέμαι συνέχεια” γράφει 48χρονος που εργάζεται ως project manager στον κλάδο των ασφαλειών. “Κάνω το μίνιμουμ για να μην θεωρηθω άχρηστος. Κάνω άσχετα πράγματα που με ευχαριστούν περισσότερο (πχ διαβάζω βιβλία), κυρίως τις ημέρες που δουλεύω από το σπίτι και δεν με βλέπουν”.
Μπορεί να έχετε ακούσει και εσείς τέτοιες ιστορίες από το περιβάλλον σας, ή μπορεί κι εσείς να περνάτε μια παρόμοια. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι: γιατί; Αν είναι αυτή μια στάση που άλλαξε, γιατί άλλαξε; Τι μεσολάβησε; Το πρώτο πράγμα που φαντάζεται κανείς ως εξήγηση είναι, βεβαίως, η αλλαγή στη στάση πολλών απέναντι στη ζωή και τα πράγματα. Μέσα στην πανδημία πολλές και πολλοί επαναξιολόγησαν πτυχές της ζωής τους, την αξία του ελεύθερου χρόνου, της επαφής με ανθρώπους κοντινούς, το αν έχει νόημα να δαπανάς μεγάλο μέρος της ημέρας κάνοντας πράγματα που δεν σε γεμίζουν ή δεν σε ικανοποιούν. Αυτή, πράγματι, μπορεί να είναι μία εξήγηση για την αποστασιοποίηση κάποιων εργαζόμενων από τις δουλειές τους. “Νομίζω ότι απλά έχω μια παρατεταμένη κατάθλιψη”, γράφει ο 48χρονος ασφαλιστής, “η οποία ξεκίνησε με τον κορωνοϊό και το θάνατο της μητέρας μου από αυτόν, αλλά και τον εγκλεισμό”. Πολλοί έζησαν παρόμοιες καταστάσεις και περνούν δύσκολα σήμερα, κι αυτό σχεδόν πάντα το υποτιμούμε ως φαινόμενο.
Από ό,τι φαίνεται, όμως, υπάρχουν κι άλλες εξηγήσεις. Μία που κράτησα, εξαιρετικά σημαντική και ενδιαφέρουσα, έχει να κάνει με το ότι, εκτός από τους εργαζόμενους, τις συνέπειες της πανδημίας τις πέρασαν και υφίστανται κι άλλοι: τα αφεντικά τους. Όλοι οι “σιωπηρά παραιτηθέντες” που μου έστειλαν απαντήσεις είχαν σοβαρό πρόβλημα με την στάση και τη συμπεριφορά των προϊσταμένων τους, η οποία στο τελευταίο διάστημα έχει, λένε, χειροτερέψει πολύ. Η δική τους “παραίτηση” οφείλεται στην (ή επηρεάζεται από την) “παραίτηση” των αφεντικών τους. “Θεωρώ ότι κάποια προσωπικά ζητήματα της εργοδότριας την αποτράβηξαν από την επιχείρηση με αποτέλεσμα να έχει κουραστεί και να φορτώνει στο γραφείο ζητήματα που είτε δεν μας αφορούν είτε δεν συμφωνήσαμε ποτέ ότι πρέπει να λύσουμε”, μου έγραψε ένας 35χρονος που εργάζεται σε μεσιτικό γραφείο. “Κάποιες φορές μου δίνεται η εντύπωση ότι θέλουν να κάθονται και να τους πηγαίνω τα χρήματα στο σπίτι”. “Ο υπεύθυνος του τμήματός μου εμποδίζει την καθημερινή δουλειά μου, την εξέλιξή μου στην εταιρία” γράφει ο 29χρονος από το τμήμα ΙΤ. “Η συμπεριφορά του έχει γίνει ο ορισμός του εργασιακού bullying”.
Αυτό, βεβαίως, τεκμηριώνεται και από έρευνες: σύμφωνα με μια ανάλυση του Harvard Business Review , το αν και κατά πόσο είναι αφοσιωμένοι στη δουλειά τους οι υπάλληλοι εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τους απευθείας επιβλέποντες διευθυντές τους.
Ποιά είναι, όμως, η κατάληξη; Ποιος είναι ο σκοπός; Οι περισσότεροι ερωτηθέντες δρομολογούν την αντικατάσταση της σιωπηρής παραίτησης με μια κανονική παραίτηση κάποια στιγμή στο μέλλον. “Έχω ήδη αρχίσει μαθήματα για να μπορέσω να ασχοληθώ σε διαφορετική ειδικότητα, στον ίδιο κλάδο”, γράφει ο 29χρονος ΙΤ. “Ολοκληρώνοντάς τα, σκοπεύω να κάνω αλλαγή και εργοδότη και ειδίκευσης”. “Αν δεν επέλθει σοβαρότατη οικονομική ύφεση, φυσική καταστροφή ή κάτι άλλο κοσμοϊστορικό στους επόμενους 3 μήνες, θα παραιτηθώ και θα ξεκινήσω start-up”, γράφει ο 30χρονος σύμβουλος. Αυτή είναι μια στάση που εμπνέει αισιοδοξία. Αν το φαινόμενο ήταν μόνο αυτό, μια αναπροσαρμογή των προτεραιοτήτων καταρτισμένων ατόμων που ξάφνου συνειδητοποιούν ότι τους αξίζει να διεκδικήσουν περισσότερα, τότε θα μπορούσε κανείς να το περιγράψει ως κάτι γόνιμο, μια διαδικασία κατάλυσης, εξέλιξης και προόδου. Αλλά, βεβαίως, δεν είναι μόνο αυτό. Θυμάστε τα νούμερα που είπαμε στην αρχή: 21% των Ελλήνων έπασχαν από κατάθλιψη από την αρχή της πανδημίας κιόλας. Πίσω από τις τάσεις, τις ανακατατάξεις και τα memes, πίσω από τα στατιστικά και τα νούμερα, υπάρχει πόνος και ζόρι, προβλήματα ατομικά που όμως έχουν αντίκτυπο συλλογικό όταν απλώνονται σε επιπεδο πληθυσμού, σε κλίμακα τεράστια. “Πανδημία, κλιματική κρίση, πόλεμοι, κάπου χάνεις την ελπίδα σου για το μέλλον”, μου εγραψε ο 48χρονος που έχασε τη μαμά του από Covid. “Αν με απολύσουν, δεν θα ψάξω για άλλη δουλειά”.