Αν δεν ξέρεις πολλά για κάτι, πριν αναζητήσεις ειδικότερη βιβλιογραφία προσφεύγεις στις εγκυκλοπαίδειες. Κατ’ αρχάς στις χάρτινες, όσες έμαθες με τον καιρό να εμπιστεύεσαι. Ο απτός πολιτισμός του χαρτιού αντέχει, παρά τα εγγενή μειονεκτήματά του σε σύγκριση με τον ψηφιακό. Τη χρονική υστέρηση για παράδειγμα. Μια χάρτινη εγκυκλοπαίδεια είναι εγκλωβισμένη στο έτος της εκτύπωσής της, αν και δεν λείπουν οι αναθεωρημένες επανεκδόσεις. Αντίθετα, οι διαδικτυακές εγκυκλοπαίδειες υπόκεινται σε διαρκή διόρθωση και εμπλουτισμό. Η ελληνική Βικιπαίδεια λ.χ. έχει ελέγξει με τον καιρό πολλά από τα παιδικά της αμαρτήματα. Οσο βλέπω, η ψαλίδα ανάμεσα στα ικανοποιητικά λήμματα και τα φτωχά ή κακομεταφρασμένα έχει αρχίσει να κλείνει, παρότι ακόμη υπάρχουν και εξόφθαλμες μεταγλωττιστικές αστοχίες.
Λόγους και χρόνο για να εντρυφήσω στα της αγγλικής βασιλικής οικογένειας περισσότερο απ’ όσο επιτρέπουν τα εγκυκλοπαιδικά λήμματα δεν είχα. Αρκέστηκα λοιπόν σ’ αυτά, καθώς και σε ορισμένα διαφωτιστικά άρθρα εφημερίδων και ιστοσελίδων. Σαν μέσος τηλεοπτικός καταναλωτής, ήταν αδύνατο να μη βρεθώ κι εγώ κάποια στιγμή στη βασιλική οδό προς την υπερβολή και την αμετροέπεια που διάνοιξαν τα κανάλια μας, σπαταλώντας τον «πολύτιμο» χρόνο τους για να μας εκπαιδεύσουν σε ανθυπολεπτομέρειες της βρετανικής ανακτορολογίας.
Με φιλοτιμία καινοφανή, εντόπισαν ειδικούς (της επιστήμης, της δημοσιογραφίας, της θρησκειολογίας, της μαγειρικής, της ενδυματολογίας, των τελετουργιών) για κάθε πτυχή της βρετανικής ιστορίας και της εθιμοταξίας επί στέψεων, γάμων και κηδειών. Τα ίδια κανάλια δυσκολεύονται να βρουν μια-δυο ώρες τη βδομάδα για συζητήσεις ελληνικού πολιτικού περιεχομένου. Κι όταν επιτέλους τις ανακαλύπτουν, αδυνατούν να βρουν εκπροσώπους της αντιπολίτευσης για να συμμετάσχουν στον «διάλογο» με τους πεντέξι κυβερνητικούς που κυκλοφορούν διαρκώς από καναλίου εις κανάλιον. Για τα ελληνοτουρκικά π.χ. βλέπεις παντού και πάντα τον κ. Αγγελο Συρίγο και τον κ. Δημήτρη Καιρίδη. Αλλον διεθνολόγο δεν διαθέτει η πτωχή μας χώρα.
Το ελληνικό διακαναλικό θέαμα του πένθους ήταν αντίγραφο του αντίστοιχου βρετανικού, και συγχρόνως μικρό τμήμα του πενθιμοφανούς πλανητικού τηλεοπτικού σόου, που το κατανάλωσαν πάνω από 4 δισ. άνθρωποι. Η αμετροέπεια επιβλήθηκε ήδη με τους πρώτους τίτλους: «Παγκόσμιο σοκ από τον θάνατο της βασίλισσας Ελισάβετ», «Οικουμενικός θρήνος», «Συγκλονισμένη η ανθρωπότητα» κ.ο.κ.
Η ανθρωπότητα δηλαδή, που αδυνατεί να νιώσει τα ίδια αισθήματα για την κλιματική κρίση (εξ ου και η αδιαφορία μεγάλων μαζών σε κράτη και αναπτυσσόμενα και λίαν ανεπτυγμένα) και την πανδημία (εξ ου και η διατήρηση των ανισοτήτων ακόμη και έναντι της κοινής θανάσιμης απειλής), αυτή η ανθρωπότητα λοιπόν «σοκαρίστηκε» σύσσωμη από τον θάνατο ενός σχεδόν αιωνόβιου ανθρώπινου πλάσματος· και μάλιστα τη στιγμή που δεν τη σοκάρουν πια οι μαζικοί πνιγμοί μεταναστών και προσφύγων, οι μαζικοί θάνατοι από πείνα σε χώρες πάμπτωχες και ρημαγμένες από την ξηρασία ή οι μαζικοί τάφοι στην Ουκρανία. Αν όντως συμβαίνει κάτι τέτοιο, αν το «σοκ της ανθρωπότητας» είναι αληθινό, τότε κρίμα στην ανθρωπότητα. Αν είναι ψέμα, τότε κρίμα στις πολύτιμες λέξεις που χάνουν το μεδούλι τους χάριν εντυπωσιασμού. Πώς θα ανακτήσουμε, ας πούμε, τη λέξη «τραγωδία», όταν την εκμηδένισε ο Βλαντιμίρ Πούτιν, που τη χρησιμοποίησε για να χαρακτηρίσει τον θάνατο της Ελισάβετ Β΄, και όχι βέβαια όσα συμβαίνουν στα πεδία του ρωσοουκρανικού πολέμου;
«Η βασιλεία της Ελισάβετ αποτέλεσε για πολλά χρόνια συνέχιση της αποικιοκρατικής πολιτικής της Βρετανίας».
Ναι, κάθε ανθρώπου ο θάνατος είναι τραγωδία. Για τους δικούς του. Οι άλλοι, οι ξένοι και μακρινοί, οφείλουν να θυμούνται και να θυμίζουν το μέτρο, καθώς και τα δυο-τρία πράγματα στα οποία όντως διασταυρώνονται τα αισθήματα και οι σκέψεις του πλανητικού μικροχωριού μας, τροφοδοτημένα από την εμπειρία χιλιετιών. Πρώτον, ότι ο θάνατος είναι ο μέγας εξισωτής. Μας το λέει ένας χριστιανός, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, με το νεκρώσιμο ιδιόμελό του: «Και πάλι κατενόησα εν τοις μνήμασι και είδον τα οστά τα γεγυμνωμένα και είπον· άρα τίς εστι, βασιλεύς ή στρατιώτης, ή πλούσιος ή πένης, ή δίκαιος ή αμαρτωλός». Μας το είπε σχεδόν μια χιλιετία νωρίτερα η ποιήτρια Ανύτη από την Τεγέα, μια «εθνική», που συνόψισε σε δύο στίχους τον αρχαιοελληνικό στοχασμό περί θανάτου, γράφοντας το επιτύμβιο κάποιου που τον βίο του τον προσδιόριζε το όνομά του, Μάνης, τυπικό για δούλους, «παραδοσιακό»: «Μάνης ούτος ανήρ ην ζών ποτε· νυν δε τεθνηκώς/ ίσον Δαρείω τω μεγάλω δύναται». Μεταφράζω: «Οσο ζούσε, ο δούλος Μάνης ήταν. Πέθανε τώρα,/ κι η δύναμή του με του Δαρείου του μεγάλου εξισώθηκε».
Δεύτερος κοινός τόπος: Καμία παράδοση, στην Ελλάδα, στην Αγγλία, παντού, δεν είναι εξαγιασμένη. Καμία λοιπόν δεν είναι οριστική, αθάνατη· πολλές είναι όχι απλώς καταργήσιμες, αλλά καταργητέες. Παράδειγμα: Μέρες τώρα οι αυλοκόλακες ξανάπιασαν το τροπάρι για τα ευγενή οικολογικά αισθήματα των βρετανικών ανακτόρων. Λαμπρά. Ας αποφασίσει ο νέος βασιλιάς, ο Κάρολος Γ΄ (ένας «δικός μας» κι αυτός, εκ καταγωγής λέει αλλά και επειδή τυγχάνει κρυφοορθόδοξος), ότι δεν χρειάζεται πια να θανατώνεται μία αρκούδα του Καναδά για κάθε σκούφο στρατιώτη της βασιλικής φρουράς. Και συνθετικά αν είναι τα πανύψηλα σκουφιά, καλές θα βγαίνουν οι σέλφι των τουριστών.
Τρίτος κοινός τόπος: Κανένας θεσμός, και σίγουρα όχι η βασιλεία, δεν είναι εξωιστορικός, άχρονος, θεοπροστάτευτος. Θες να τιμήσεις τη βασιλεία επειδή είναι χιλιετής και ανακαλεί στη μνήμη «ένδοξες εποχές», αυτοκρατορικές; Δικαίωμά σου. Δικαίωμα και των δύσπιστων να θυμούνται και να θυμίζουν ότι δεν υπήρξε καμία αυτοκρατορία δίχως εγκλήματα. Δικαίωμά τους δηλαδή να προσφύγουν στις εγκυκλοπαίδειες, ενοχλημένοι από τη συσκοτιστικά αποθεωτική τηλεφλυαρία. Εν προκειμένω στη Βικιπαίδεια, λήμμα «Ελισάβετ Β΄»:
«Η βασιλεία της Ελισάβετ αποτέλεσε για πολλά χρόνια συνέχιση της αποικιοκρατικής πολιτικής της Βρετανίας, με σημαντικότερα στοιχεία την επέμβαση στο Σουέζ το 1953, τη δωδεκαετή κρίση της Μαλαισίας, στην οποία βρήκαν τραγικό θάνατο 11.000 αντάρτες, τη σφαγή χιλιάδων αιχμαλώτων κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των Μάου Μάου στην Κένυα, την πραξικοπηματική εισβολή στη Γουιάνα το 1953, τις χιλιάδες σφαγές και απαγχονισμούς Κυπρίων κομμουνιστών αλλά και μελών της ΕΟΚΑ (με αποκορύφωμα την άρνηση χάρης στον 17χρονο αγωνιστή της ΕΟΚΑ Ευαγόρα Παλληκαρίδη) κατά τη διάρκεια του αντι-αποικιοκρατικού αγώνα, πολλαπλές επεμβάσεις στην Αραβική χερσόνησο, τη μη αναγνώριση του δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία του Βόρειου Καμερούν, την 38χρονη στρατιωτική επιχείρηση στη Βόρεια Ιρλανδία, που είχε ως αποτέλεσμα χιλιάδες θανάτους (μεταξύ αυτών 2.000 αμάχων), την εισβολή στα Νησιά Φώκλαντ, καθώς και τη συμμετοχή σε πολλές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ (Κουβέιτ, Σιέρα Λεόνε, Λιβύη, Ιράκ, Γιουγκοσλαβία)».
Να ‘ταν η μουντζουρίτσα της Ιστορίας εκείνη η αράχνη πάνω στο λαμπρό φέρετρο;