Την τελευταία 20ετία ο κατώτατος μισθός αυξήθηκε λιγότερο από 10% και η αξία των ακινήτων ανέβηκε περισσότερο από 50%. Δηλαδή, η τιμή κατοικίας αυξάνεται με αισθητά υψηλότερο ρυθμό απ’ ό,τι το εισόδημα.
Οσο πιο εύκολη είναι η διατύπωση, τόσο πιο δύσκολη είναι η λύση ενός προβλήματος. Ιδίως όταν δεν είναι πρόβλημα για όλους. Οι υψηλές αξίες των ακινήτων προσφέρουν έσοδα σε επιχειρήσεις και επαγγελματίες του real estate που απασχολούν εργαζομένους και πληρώνουν φόρους στο κράτος για δημόσιες παροχές και υπηρεσίες. Αλλά προσφέρουν και διόλου ευκαταφρόνητες οικονομικές εναλλακτικές σε μικρομεσαίους ιδιοκτήτες ακινήτων, οι οποίοι αποκτούν πρόσβαση σε πολύτιμα εισοδήματα· δεν είναι αμελητέο και θα πρέπει να καταγραφεί. Το ζήτημα βεβαίως προκύπτει για όσους βρίσκονται στην άλλη πλευρά, της αναζήτησης στέγης. Ιδίως για εκείνους οι οποίοι έχουν αυξημένες απαιτήσεις σε όρους κατασκευής και τοποθεσίας.
Η αγορά διαβλέπει πλέον μια τάση σταθεροποίησης στα ενοίκια. Είναι όμως σταθεροποίηση που προκύπτει από τις έκτακτες πιέσεις οι οποίες ασκούνται στα εισοδήματα –και άρα στη ζήτηση– λόγω των ανατιμήσεων στην ενέργεια. Είναι άλλωστε σταθεροποίηση στα υψηλά επίπεδα των τελευταίων ετών, η οποία έχει και χαρακτηριστικά αντίδρασης στις ακραίες αξιώσεις ιδιοκτητών που έχουν χάσει το μέτρο. Εξάλλου, η ζήτηση στις πωλήσεις συνεχίζεται απτόητη, καθώς τα ακίνητα θεωρούνται καλή επένδυση σε καθεστώς υψηλού πληθωρισμού.
Με άλλα λόγια, δεν αλλάζει η μεγάλη εικόνα. Με όχημα τον τουρισμό, το airbnb και την τηλεργασία, το real estate στην Ελλάδα είναι ελκυστικό για επενδυτές εντός και εκτός συνόρων. Είναι ακόμη εκεί οι προϋποθέσεις για διατήρηση των υψηλών τιμών. Σημειωτέον, η αδυναμία των νέων γενεών στην Ελλάδα να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι αυξάνει δομικά τη ζήτηση –και άρα τα κόστη– στην ενοικίαση διαμερισμάτων.
Τα χαμηλότοκα δάνεια σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες λειτουργούν περισσότερο ως παυσίπονο παρά ως θεραπεία. Για να εξορθολογίσεις τη ζήτηση που εκτοξεύει τις τιμές θα πρέπει να ενισχύσεις την προσφορά. Οφείλεις να εντοπίσεις έξυπνους τρόπους για να αυξήσεις το στοκ των διαθέσιμων ακινήτων, σε μια χώρα όπου η οικοδομική δραστηριότητα είχε σχεδόν καταρρεύσει για περισσότερο από μια δεκαετία. Φυσικά, θα πρέπει επίσης να αυξήσεις τα εισοδήματα με παραγωγικές επενδύσεις και βιώσιμη ανάπτυξη.
Η Ελλάδα χάνει σταδιακά το πλεονέκτημα της φθηνής κατοικίας, η οποία εξισορροπούσε το μειονέκτημα των χαμηλών μισθών. Η εξέλιξη αποτελεί ανασχετικό παράγοντα και για το brain gain. Κυρίως όμως ασκεί πιέσεις ιδιαίτερα στη μεσαία τάξη, η οποία αναζητεί κατοικία στις περιοχές με την υψηλότερη διεθνή ζήτηση. Ενα στοιχείο ικανό να δημιουργήσει ακόμη και πολιτικά δεδομένα, μεσοπρόθεσμα.