Η εξαιρετικά μεγάλη βραδύτητα της απονομής δικαιοσύνης στη χώρα μας έχει παρατηρηθεί και αναλυθεί χωρίς όμως μέχρι σήμερα να έχει αντιμετωπισθεί επαρκώς. Σημαντικές ήταν οι παρεμβάσεις στις σελίδες της εφημερίδας σας του υπουργού Δικαιοσύνης κ. Κ. Τσιάρα «περί πολυδικίας, βραδυδικίας και δικομανίας» (19.12.2021) και του αντιπροέδρου της κυβέρνησης κ. Παν. Πικραμμένου (1.11.2021), ο οποίος σχολίασε και την ευθύνη του δικαστικού σώματος (από το οποίο ως γνωστόν προέρχεται) για το μεγάλο αυτό πρόβλημα. Ισως θα ήταν χρήσιμο κάθε μία από τις ομάδες των συντελεστών της λειτουργίας της Δικαιοσύνης να εξετάσει πρώτα τις δικές της ευθύνες για τη συλλογική μας αστοχία. Αυτό θα προσπαθήσουμε να κάνουμε σήμερα ως δικηγόροι.
Διαδικαστική πολυπλοκότητα και κατάχρηση. Οι δικηγόροι δεν ευθυνόμαστε για την εξαιρετική πολυπλοκότητα πολλών από τις δικαστικές διαδικασίες, αλλά σίγουρα έχουμε αποκτήσει εξαιρετική επιδεξιότητα στο να τις εκμεταλλευόμαστε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του νόμου Κατσέλη, που, λόγω της προστασίας που προέβλεπε από διώξεις των πιστωτών για τη διευκόλυνση της διαμόρφωσης όρων ρύθμισης οφειλών, οδήγησε σε δεκάδες χιλιάδες αιτήσεις που αποσκοπούσαν αποκλειστικά και μόνο στην προσωρινή προστασία. Παρόμοια κατάχρηση γίνεται και με τις αναβολές που συχνά παρέχονται παρά την προφανώς προσχηματική τους βάση.
Θα ήταν χρήσιμο κάθε μία από τις ομάδες των συντελεστών της λειτουργίας της Δικαιοσύνης να εξετάσει πρώτα τις δικές της ευθύνες για τη συλλο- γική μας αστοχία.
Χαμηλό κόστος πρόσβασης στα δικαστήρια. Η πρόσβαση στη Δικαιοσύνη στη χώρα μας είναι ιδιαίτερα φθηνή ακόμη για το μέρος που χάνει. Κατά συνέπεια, εκλείπει το αντικίνητρο για την αποτροπή της χρήσης των διαδικασιών σε περιπτώσεις που κάποιος από τους διαδίκους έχει προφανώς άδικο, καθώς ακόμη και αν τελικά χάσει (έχοντας αποτρέψει τις σχετικές συνέπειες για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω της καθυστέρησης στην οποία και ο ίδιος συμβάλλει), η επιβάρυνσή του λόγω της αδικαιολόγητης προσφυγής στα δικαστήρια είναι ιδιαίτερα μικρή. Στα μάτια κάποιων δικηγόρων το χαμηλό κόστος είναι θεμιτό, γιατί έτσι υποστηρίζεται η αύξηση της «δικηγορικής ύλης». Για άλλους, το χαμηλό κόστος είναι επιβεβλημένο για την ελεύθερη πρόσβαση στη Δικαιοσύνη. Και οι δύο αυτές απόψεις μάς βρίσκουν αντίθετους. Η δικηγορική ύλη είναι πρωτίστως θέμα ποιότητας και όχι ποσότητας και είναι σπάνιες οι μεγάλες υποθέσεις που καταλήγουν στα ελληνικά δικαστήρια. Οσο για τη συνταγματική επιταγή της ελεύθερης πρόσβασης, δεν ισοδυναμεί με δωρεάν πρόσβαση όλων. Είναι σωστό να προβλέπεται οικονομική βοήθεια σε αυτούς που την έχουν ανάγκη για να φτάσουν στο δικαστήριο, αλλά θεωρούμε λανθασμένο και βλαπτικό για την ποιότητα της δικαστικής αρωγής το να προσφέρεται η επιδότηση αυτή (γιατί η ανεπαρκής συνεισφορά του διαδίκου στο κόστος της διαδικασίας συνιστά έμμεση επιδότηση) χωρίς οποιοδήποτε φίλτρο ή διάκριση. Ειδικά όταν η έλλειψη «φίλτρων» κατά της καταχρηστικής προσφυγής στη Δικαιοσύνη έχει συνέπεια τη μειωμένη πρόσβαση στη Δικαιοσύνη (μέχρι αρνησιδικίας) γι’ αυτόν που την έχει πραγματικά ανάγκη, κάτι που βλάπτει, μεταξύ άλλων, και το κύρος της Δικαιοσύνης και τα συμφέροντα των δικηγόρων.
Λειτούργημα ή εμπόριο; Ως δικηγόροι έχουμε διάφορα προνόμια και συχνά διεκδικούμε προνομιακή αντιμετώπιση ως «άμισθοι λειτουργοί της Δικαιοσύνης». Η αίσθησή μας είναι ότι στα μάτια των υπολοίπων πολιτών η σχέση μας με τη Δικαιοσύνη μοιάζει περισσότερο εμπορική και λιγότερο λειτουργηματική. Ισως αυτό θα μπορούσε να το μεταβάλει μια οργανωμένη προσπάθεια από πλευράς συλλόγων και άλλων δικηγορικών οργανώσεων με στόχο την αλλαγή στάσης ημών των ιδίων· την προστασία της Δικαιοσύνης από καταχρηστικές και παρελκυστικές πρακτικές, από προσχηματικές αναβολές, αλλά και τον εξορθολογισμό του κόστους χρήσης αυτού του εξαιρετικά πολύτιμου κοινωνικού αγαθού.
* Οι κ. Στάθης Ποταμίτης και Θεόδωρος Σκουζός είναι δικηγόροι Αθηνών.