Είναι να λυπάται κανείς για το κατάντημα των Βρετανών Συντηρητικών, όχι όμως και να εκπλήσσεται. Η καταστροφική θητεία της Λιζ Τρας είναι τόσο ταπεινωτική, που κάνει ακόμη και τον μπουφόνικο προκάτοχό της να λάμπει σαν στιβαρός statesman. Η πτώση της επισφραγίζει μια τριπλή αποτυχία: προσωπικότητας, ιδεολογίας και του Brexit.
Το Brexit ανέδειξε μια ομάδα τυχοδιωκτικών ή ιδεόληπτων Συντηρητικών στελεχών, στην υπηρεσία ενός ψέματος: ότι τάχα η έξοδος από την Ε.Ε. θα ήταν ευχερής και οπωσδήποτε επωφελής για τη Βρετανία. Τίποτε από αυτά δεν έχει συμβεί: η σωρευτική αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος της Βρετανίας από το 2016 υπολείπεται αισθητά της Ε.Ε., οι εμπορικές συναλλαγές της με την Ε.Ε. δυσλειτουργούν. Και το Ηνωμένο Βασίλειο κινδυνεύει να χάσει και τη Σκωτία και την ειρήνη στη Β. Ιρλανδία.
Πριν από το δημοψήφισμα, ο Μπόρις Τζόνσον είχε έτοιμα δύο άρθρα, ένα εναντίον του Brexit κι ένα υπέρ. Αφουγκράστηκε τον άνεμο και βγήκε υπέρ του Brexit. Η Τρας είχε ξεκινήσει ως φιλελεύθερη. Το 2016 ήταν υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε. Τίποτε από αυτά δεν την εμπόδισε να μετακινηθεί στη Δεξιά των Συντηρητικών. Ως υπουργός υποστήριξε την καταπάτηση της συμφωνίας Βρετανίας – Ε.Ε. του 2019, για να γίνει αρεστή στον σκληρό κομματικό πυρήνα. Πολιτεύθηκε με δηλώσεις εναντίον της Ευρώπης. Εχρισε υπουργούς τους κομματικούς και ιδεολογικούς της φίλους, όχι τους ικανότερους. Η αποτυχία της ήταν η νέμεσις μιας πολιτικού που έλαμψε για την απουσία οποιουδήποτε ορατού πολιτικού χαρίσματος.
Η Βρετανία του Brexit κυβερνάται από ένα είδος Συντηρητικών που θεωρούν τη χώρα ιδιοκτησία τους. Για κάποιους η κατάκτηση της εξουσίας συνιστά την εκπλήρωση στοιχήματος με τους συμμαθητές του Ιτον ή τους συμφοιτητές τους στις πολυθρόνες της Oxford Union. Είναι η παρακμή ενός πολιτικού συστήματος που αναπαράγει ελίτ ικανές για όλα, εκτός από τη δυνατότητα κοινωνικής συνείδησης ή ηθικής ευθύνης.
Οι ανισότητες στη Βρετανία διευρύνθηκαν αισθητά τις τελευταίες 4+ δεκαετίες. Το Brexit, ως καμπάνια αγγλικού εθνικισμού, προσείλκυσε όσους αισθάνονταν ότι έχουν μείνει πίσω, κατοίκους παρηκμασμένων μικρών πόλεων και της αργόστροφης επαρχίας. Το σύνθημα «να ξαναπάρουμε τον έλεγχο», η ψευδής υπόσχεση χρηματοδότησης του ΕΣΥ με τα δήθεν 350 εκατ. που τάχα πλήρωνε εβδομαδιαίως η Βρετανία στην Ε.Ε., η υπόρρητη υπόσχεση προστατευτισμού απέναντι στην ευρωπαϊκή ενιαία αγορά σάρωσαν τις λαϊκές ψήφους. Στην καμπάνια του Brexit, στο όνομα των αδικημένων, ηγήθηκαν μερικοί από τους πλέον προνομιούχους Συντηρητικούς, οι οποίοι απλώς ήθελαν όλη την εξουσία για τον εαυτό τους. Είναι ίδιον των πολιτικών απατεώνων να τυλίγονται με το λάβαρο του υπερπατριωτισμού.
Η παρακμή ενός πολιτικού συστήματος που αναπαράγει ελίτ ικανές για όλα, εκτός από τη δυνατότητα κοινωνικής συνείδησης ή ηθικής ευθύνης.
Ηρθε λοιπόν η Τρας, καβαλώντας το κύμα, με το image μιας νέας Θάτσερ. Σε μια δεινή οικονομική συγκυρία, στασιμότητας, ενεργειακής κρίσης, καλπάζοντος πληθωρισμού, που πλήττει κατεξοχήν τα αδύναμα εισοδήματα. Σε μια φάση που τα ισχυρά αμερικανικά επιτόκια οδηγούσαν το δολάριο στα ύψη, με πτώση της βρετανικής λίρας, ραγδαίες αυξήσεις τιμών για μια οικονομία που εισάγει περισσότερα από όσα εξάγει. Σε αυτή την εύθραυστη συγκυρία, αγνοώντας το ανεξάρτητο Δημοσιονομικό Συμβούλιο της χώρας, η Τρας ανακοίνωσε ένα τεράστιο πρόγραμμα δημόσιου δανεισμού, με φορολογικές ελαφρύνσεις κυρίως για τα υψηλά εισοδήματα – τα τελευταία που τις χρειάζονται. Δημιουργώντας νέο έλλειμμα, σε συγκυρία καλπάζοντος πληθωρισμού, με προβλέψιμη συνέπεια την κατάρρευση των ομολόγων, εκτίναξη των επιτοκίων, κρίση στα ασφαλιστικά ταμεία, εκτόξευση κόστους για τους δανειολήπτες.
Οταν το σχέδιό της απέτυχε, αντί να αναλάβει την ευθύνη, η Τρας απέλυσε τον υπουργό της των Οικονομικών. Σε σχολικού επιπέδου εμφανίσεις, επαναλάμβανε απλοϊκά «I am for growth» (είμαι με την ανάπτυξη), αδαής και πονηρή ταυτόχρονα. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι η μεγέθυνση του ΑΕΠ, αλλά τι είδους μεγέθυνση, σε ποια εισοδήματα και με τι κόστος χρέους. Σε μια χώρα με τις προκλήσεις του 21ου αιώνα, εμφανίστηκε κραδαίνοντας αραχνιασμένα ιδεολογικά εγχειρίδια θατσερισμού του ’80. Επιδιώκοντας να ανταμείψει τη στενή βάση κομματικών της υποστηρικτών, που σαν τους Βουρβόνους της παλινόρθωσης «τίποτε δεν ξέχασαν και τίποτα δεν έμαθαν». Αποκαλύπτοντας την ταυτόχρονη απουσία οικονομικής αντίληψης, πολιτικής κρίσης και κοινωνικής ενσυναίσθησης.
Θα μπορούσε να είναι υλικό για τους Μόντι Πάιθον. Μακάρι να αποτελέσει αρχή επαναφοράς του πραγματισμού, της μετριοπάθειας και της δημόσιας ευθύνης.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.