Εργοστασιακές ρυθμίσεις
Ολα καλά. Η Ασφάλεια επενέβη. Οι αίθουσες άδειασαν. Οι υπεύθυνοι καθάρισαν προσεκτικά από τα κίτρινα και πορτοκαλιά ζουμιά τις κορνίζες που φιλοξενούν τα έργα του Βαν Γκογκ και του Μονέ· λογικά, τα έχουν ήδη επαναφέρει στη θέση τους ίδια κι απαράλλακτα. Το σόου τελείωσε, τα μουσεία βρήκαν ξανά τους φυσιολογικούς ρυθμούς τους, οι επισκέπτες μπορούν πάλι να θαυμάσουν τα σπουδαία έργα τέχνης που τόσοι θαύμασαν πριν, κι ακόμη περισσότεροι θα θαυμάσουν έπειτα από αυτούς. Είναι απορίας άξιον σε ποια διατάραξη πόνταραν οι ακτιβιστές των οργανώσεων Just Stop Oil και Letzte Generation όταν αποφάσισαν να βανδαλίσουν τους πίνακες των καλλιτεχνών που εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου και στο Μουσείο Barberini του Πότσνταμ. Πόση σημασία έχει μια φωνή που ακούγεται δυνατά για ένα δευτερόλεπτο κι έπειτα ξεχνιέται τελείως σαν αδιάφορο φάλτσο που ποτέ δεν υπήρξε; Τι έχουν να προσφέρουν στη συλλογική συνείδηση όσοι αδυνατούν να μπολιάσουν την ατομική τους συνείδηση με μερικά έστω ψήγματα αυτογνωσίας;
Οι πεφωτισμένοι
«Οικογένειες πεινούν, άνθρωποι κρυώνουν, ο πλανήτης υποφέρει». Οι ακτιβιστές δικαιολόγησαν την πράξη τους με την τακτική του truism, κραδαίνoντας δηλαδή το προφανές ως επιχείρημα υπέρ της καταστροφικής τους μανίας. Η εκτεταμένη δυστυχία, η φτώχεια και η ενεργειακή κρίση δεν είναι καινούργια φαινόμενα, αντιθέτως, μαστίζουν την ανθρωπότητα από όταν ακόμη οι μοντέρνοι ακτιβιστές ήταν αγέννητοι· όμως οι ακτιβιστές συμπεριφέρονται σαν να τα ανακάλυψαν αυτοί: μεταχειρίζονται τον δυσάρεστο κοινό τόπο ως φρικώδη εξέλιξη της τελευταίας στιγμής, ως κάτι που μόνο αυτοί έχουν τη γνώση, την ικανότητα και το ηθικό ανάστημα να καταγγείλουν. Παράλληλα, αντιμετωπίζουν τον υπόλοιπο κόσμο ως αδαή μάζα που χρειάζεται καθοδήγηση, επιμόρφωση και θεραπείες σοκ. Φυσικά, καθοδήγηση, επιμόρφωση και θεραπείες σοκ χρειάζονται στην πραγματικότητα οι ίδιοι για να καταλάβουν επιτέλους το αυτονόητο: τα νέα που μας μεταφέρουν είναι μπαγιάτικα· η μέθοδός τους είναι αναποτελεσματική. Και το χειρότερο απ’ όλα: τα μεγάλα, συμπαντικά προβλήματα δεν επιδέχονται λύση, αλλά ρύθμιση. Κι αυτή δεν περνάει από το χέρι των επισκεπτών ενός μουσείου.
Αδόκιμα διλήμματα
Συχνά, οι μονίμως έξαλλοι ακτιβιστές, αυτά τα θαμπωμένα από την ίδια τους τη λαμπερή μοναδικότητα πλάσματα –που ξέρουν ό,τι δεν ξέρουμε και νιώθουν όπως δεν νιώθουμε–, μας φέρνουν ενώπιον άτοπων διαζεύξεων, λες κι από αυτές εξαρτάται κάτι αποφασιστικό: «Τι έχει περισσότερη σημασία, η τέχνη ή η ζωή; Σας ενδιαφέρει περισσότερο η προστασία ενός πίνακα ή η προστασία του πλανήτη και των ανθρώπων;». Σε κάθε αντιπαράθεση, τα τερατωδώς άνισα διλήμματα είναι σχεδιασμένα με τέτοιον τρόπο ώστε να τοποθετήσουν τον αντίπαλο στην ασύμφορη πλευρά τους και με αυτόν τον τρόπο να τον καταδείξουν ως ένοχο. Από μόνο του, όμως, το γεγονός ότι ένα δίλημμα τίθεται δεν σημαίνει ότι έχει και κάποια αξία: όχι, δεν θεωρούμε την τέχνη σημαντικότερη από την ευτυχία της ανθρωπότητας – άραγε αυτό θα πει πως αν την αμφισβητήσουμε ή την καταστρέψουμε, η ανθρωπότητα θα ευτυχήσει; Οι συμβολικές κουβέντες δεν κυριολεκτούν, αλλά δεν χρειάζεται να είναι και κενές νοήματος· δεν χρειάζεται να προσθέτουν το συμβολικό τους δηλητήριο σε ένα ήδη δηλητηριασμένο συμβολικό κοινωνικό σώμα.
Στρατηγική αστοχία
Ακόμη και οι παρασυρμένοι από τα θέλγητρα της ακτιβιστικής ορθοδοξίας, εκείνοι δηλαδή που δεν βλέπουν τίποτα πέρα από το αλάθητο του δόγματος και τη θεία αποστολή τους, δεν μπορεί να μη γνωρίζουν ότι οι μεγάλες πληγές του κόσμου, από την κλιματική αλλαγή μέχρι την ακρίβεια, άπτονται ενός πλέγματος οικονομικών συμφερόντων κι εξουσιαστικών δυνάμεων πολύ πέρα από την κοινή εμπειρία και δυνατότητα. Δεν μπορεί να μην ξέρουν ότι όσοι περιδιαβάζουν στους διαδρόμους των μουσείων είναι δέκτες των επιπτώσεων του προβλήματος, όχι εκπρόσωποι των αιτίων του. Και η τέχνη στη λαϊκή, προσιτή της έκφανση, όπως είναι αυτή της μουσειακής έκθεσης, είναι όχι απλώς μια παρηγοριά για τους πληττομένους, αλλά και ένας τρόπος επιβίωσης· είναι αυτό που μένει παρ’ όλα τα προβλήματα που κατατρύχουν την ανθρωπότητα ανά τις δεκαετίες και τους αιώνες: η απαντοχή της. Πώς γίνεται οι άνθρωποι που αποδίδουν τόση αξία στους συμβολισμούς να μην εκτιμούν ένα συμβολισμό τόσο απλό αλλά και τόσο ζωτικό;
Επίθεση στον άνθρωπο
Το πρόβλημα με τον ακτιβισμό αυτού του είδους δεν αφορά μόνο τα παρωχημένα, σαχλά μέσα που μετέρχεται. Δεν έχει να κάνει μόνο με τη ματαιότητά του, δηλαδή με την κακή ανάγνωση της πραγματικότητας (ο κόσμος την εποχή του TikTok δεν σοκάρεται με την εκτόξευση σούπας) ή την αντιαισθητική, μελό θεατρικότητά του. Η ουσία της ασχήμιας του βρίσκεται στην εχθρότητά του απέναντι στην ομορφιά: οι ακτιβιστές θα μπορούσαν να είχαν διακόψει μια παράσταση ή μια ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση· αντ’ αυτού, επέλεξαν συνειδητά να διατρανώσουν το μήνυμά τους με μια επίθεση στην τέχνη, δηλαδή την πιο απτή εκδήλωση της ανθρώπινης ελπίδας. Ομως τα μηνύματα «υπέρ του ανθρώπου» που στρέφονται εναντίον του πάνε κατευθείαν στον φάκελο των ανεπιθύμητων. Και έπειτα από λίγο, διαγράφονται.