Ειπώθηκε, αλλά δεν ακούστηκε. Βγήκε, αλλά δεν φάνηκε. Δεν ήταν άλλωστε το μόνο σε αυτή την υπόθεση. Απ’ ό,τι φαίνεται όμως, όταν τα 161 κυκλαδικά ειδώλια της συλλογής Στερν φτάσουν τελικά στην Ελλάδα, σταδιακά και μέσα σε 25 χρόνια θα καταλήξουν στη Νάξο. «Θεωρώ ότι το σύνολο της συλλογής –εφόσον μιλάμε για κυκλαδικά ειδώλια– πρέπει να επιστρέψει στον φυσικό της χώρο, που είναι το Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού το οποίο δημιουργείται τώρα στη Νάξο», δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη σε συνέντευξή της στη Lifo (1/11/2022).
Η δήλωση αυτή αποτελεί αλλαγή θέσης του ΥΠΠΟΑ, που αρχικά προόριζε την έκθεση της συλλογής στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και σε άλλα ελληνικά μουσεία. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι τα ειδώλια δεν θα «ταξιδέψουν», με τη μορφή περιοδικών εκθέσεων, σε άλλα μουσεία, όμως η έδρα τους θα είναι η Νάξος. Εκεί, στο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού, που αυτή την περίοδο κατασκευάζεται και θα ολοκληρωθεί μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια, οι αρχαιότητες θα βρουν τον φυσικό τους χώρο και θα κάνουν παρέα με άλλα επαναπατρισμένα ειδώλια, όπως αυτά της συλλογής Στάινχαρντ.
Υπάρχει και κάτι άλλο στο οποίο αξίζει να σταθούμε. Το μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψε το ΥΠΠΟΑ με το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την ίδρυση ενός Κέντρου Ερευνας και Μελέτης Κυκλαδικού Πολιτισμού στο μουσείο της Νάξου. Το κέντρο, το οποίο εισηγήθηκε η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, θα έχει μια εξαιρετικά σημαντική αποστολή: την έρευνα σε θέματα προέλευσης και αυθεντικότητας όλων των κυκλαδικών τέχνεργων που βρίσκονται σε συλλογές μουσείων σε όλο τον κόσμο. Τα κυκλαδικά ειδώλια θα αποκτήσουν ένα ιστορικό βιογραφικό.
Προσοχή –και αυτό έχει τη σημασία του πολλαπλώς– όταν μιλάμε για την προέλευση ενός τέτοιου ειδωλίου, οι αρχαιολόγοι εννοούν την ιστορική του περίοδο ή ακόμη και τον τόπο του εργαστηρίου που το έφτιαξε. Η προέλευσή τους είναι δεδομένη. Παρήχθησαν στις Κυκλάδες και προέρχονται από τις Κυκλάδες. Δεν τα συναντάμε αλλού, παρά μόνον ως προϊόντα εξαγωγής σε ελάχιστες περιπτώσεις.
Κλείνοντας, μια επισήμανση που θα στενοχωρήσει όλες τις πλευρές, αλλά πρέπει να κάνουμε. Η συμφωνία που υπέγραψε η ελληνική κυβέρνηση πράγματι θα φέρει πίσω στην Ελλάδα και εξωδικαστικά μια μεγάλη, άγνωστη συλλογή, και αυτό είναι επιτυχία. Ο τρόπος που έγινε όμως, οι συμβιβασμοί, η επικοινωνία του σταγονόμετρου, οι αποκλεισμοί και τα στεγανά για κάτι τόσο σημαντικό μαρτυρούν τη δυσκολία χειρισμού μεγάλων θεμάτων, που καταλήγουν να δημιουργούν πόλωση και να αποκτούν ένα αρνητικό πρόσημο, το οποίο αργεί να ξεθωριάσει.