Αστρολογία ενός εγκλήματος
Η πρόσφατη τηλεοπτική εμφάνιση του ηθοποιού και πρώην υφυπουργού της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, Παύλου Χαϊκάλη, είχε ξεχωριστή σημασία. Στον πολυπράγμονα καλλιτέχνη και πολιτικό δόθηκε η ευκαιρία να αφήσει στην άκρη το ταλέντο του στη θεατρική και πολιτική κωμωδία και να ξεδιπλώσει τις δεξιότητές του σε έναν καινούργιο τομέα, όχι λιγότερο κωμικό: την αστρολογία. Το σκηνικό είχε ως εξής: Ο Χαϊκάλης ανέλυσε τον αστρολογικό χάρτη του κατηγορούμενου παιδεραστή Ηλία Μίχου και, με την εμβρίθεια που μόνο ένα τόσο σοβαρό επιστημονικό εργαλείο μπορεί να χαρίσει, κατέληξε στο ότι για όλα φταίνε ο Κρόνος και η Αφροδίτη. Ο Μίχος, σύμφωνα με τον νεοφώτιστο αστρολόγο, είναι ένας άνθρωπος με ροπή στα πάθη και στις κρυφές ερωτικές σχέσεις με διαφορά ηλικίας· ένας άνθρωπος στη ζωή του οποίου το σεξ παίζει σημαντικό ρόλο. Η ανάλυση τελείωσε, ο δημοσιογράφος – παρουσιαστής αποδοκίμασε εντόνως τις δηλώσεις που ο ίδιος φιλοξένησε στην εκπομπή του (παρότι γνώριζε προκαταβολικά τι περιλαμβάνουν) και η εκπομπή προχώρησε νίπτοντας τας χείρας της για τη διαβρωτική ανοησία που μόλις απελευθέρωσε στον αέρα.
Πλάνες που επιλέγουμε
Υπάρχει μια θεωρία στη νομική επιστήμη που υποστηρίζει ότι εφόσον τα ζώδια, η αστρολογία, η χαρτομαντεία και οι λοιπές ευτελείς εκδηλώσεις ανορθολογισμού αποτελούν τόσο κραυγαλέα ψεύδη, δεν πρέπει να λογίζονται ως απάτες. Με άλλα λόγια, οι αποδέκτες των μηνυμάτων που προέρχονται από δεδομένες πηγές παραλογισμού και παραπληροφόρησης γνωρίζουν ή οφείλουν να γνωρίζουν ότι όσα φθάνουν στα αυτιά και στα μάτια τους από τις πηγές αυτές είναι παντελώς αβάσιμα. Δεν νοείται παραπλάνηση, λοιπόν, από ό,τι αποδοκιμάζεται ευθέως από τη λογική και περιβάλλεται από τόσο έντονη κοινωνική και ηθική απαξία. Αυτή η θεωρία μπορεί να είναι αρκετή για να δικαιολογήσει την ελευθερία των ειδικών τού τίποτα να εκστομίζουν απρόσκοπτα μωρολογίες· μπορεί να είναι αρκετή για να δικαιολογήσει την ανάγκη των ανθρώπων να πιστεύουν σε ανυπόστατες ερμηνείες της πραγματικότητας· όμως δεν αρκεί για να θεραπεύσει τις επιπτώσεις των παραπροϊόντων του ανορθολογισμού στη δημόσια σφαίρα. Το να πιστεύει κανείς στα άστρα ίσως είναι προσωπική του υπόθεση, αλλά το να αποδίδει σε αυτά τη συμπεριφορά των βιαστών είναι υπόθεση όλων και δεν είναι καθόλου αθώα.
Αποσιωπώντας την αλήθεια
Για τις πράξεις ενός βιαστή δεν φταίνε οι θέσεις των πλανητών. Οποιαδήποτε κουβέντα περί του αντιθέτου είναι απαράδεκτη όχι μόνο επειδή είναι παράλογη, αλλά κυρίως επειδή συσκοτίζει τα πραγματικά αίτια του εγκλήματος· επειδή καλύπτει με τόνους απερίσκεπτης ελαφρότητας ένα θέμα που αν δεν αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα, διαιωνίζεται και κακοφορμίζει. Αν η θέση του Κρόνου και της Αφροδίτης ευθύνεται για τον βιασμό μιας ανήλικης, τότε προφανώς δεν ευθύνεται η ψυχική συγκρότηση του δράστη, δεν παίζουν ρόλο η ηθική του ποιότητα και η κοινωνική συνθήκη στην οποία ανετράφη και δραστηριοποιήθηκε, δεν έχουν καν σημασία οι προθέσεις και οι επιλογές του. Το έγκλημα αποτυπώνεται ως αναπότρεπτο προϊόν της μοίρας. Αν η σεξουαλική κακοποίηση ερμηνεύεται ως ανάγκη του κακοποιού για σεξ, τότε η βία αμβλύνεται, εξανθρωπίζεται, «παρετυμολογείται» ως γεγονός αξιοκατάκριτο μεν, αλλά με φυσιολογική ρίζα.
Χρονοκάψουλα στον αέρα
Είναι γνωστό πως η ελληνική τηλεόραση ούτε πολιτισμό παράγει ούτε κάνει καμιά ιδιαίτερη προσπάθεια να ακολουθήσει τα μοντέρνα ήθη. Το βασικό της πρόβλημα, όμως, είναι πως λειτουργεί σαν να εχθρεύεται το κοινό της· πως σαμποτάρει κάθε ρεύμα θετικής αλλαγής και μάλιστα το κάνει ύπουλα, ενώ παράλληλα προσποιείται την ευαισθητοποιημένη, συμμαχική δύναμη. Οι οργιαστικές συζητήσεις κατά της κακοποίησης στα πάνελ, τα φαντασμαγορικά ξεσπάσματα κατά των κακοποιητών, τα δάκρυα σε ζωντανή σύνδεση καταλήγουν συνήθως εκεί απ’ όπου ξεκίνησαν, δηλαδή σε ένα είδος απαθούς αδιαφορίας, η οποία χωράει τα πάντα, αρκεί να υπόσχονται ευκολία και τηλεθέαση, ή σκέτη ευκολία. Ισως έχουν δίκιο όσοι πιστεύουν ότι για την ελληνική τηλεόραση δεν υπάρχει ελπίδα. Ισως πρόκειται πράγματι για ένα μέσο που, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είναι οριστικά παραδομένο στη φθήνια της πρόκλησης για την πρόκληση, στην αέναη σαχλαμάρα που δεν γνωρίζει από όρια, φίλτρα και ηθικές σταθμίσεις. Είναι όμως τόσο υπερβολική η απαίτηση από κανάλια και εκπομπές να τηρούν που και που μερικά προσχήματα; Θα χαλάσει ο κόσμος αν ο βιασμός και η παιδεραστία κρατηθούν μακριά από τη σκαλέτα της ποπ μαγγανείας;
Μακριά από μας
Είχε πάντως και κάτι θετικό η σουρεαλιστική εμφάνιση του Παύλου Χαϊκάλη στην τηλεόραση με την ιδιότητα του αστρολόγου – αναλυτή εγκληματικών προφίλ, και με την απαραίτητη ψυχραιμία μπορεί κανείς να το διακρίνει: μας θύμισε από τι γλιτώσαμε. Τα κυβερνητικά σκάνδαλα, οι στόχοι που δεν εκπληρώθηκαν και οι διάφορες πολιτικές ανεπάρκειες είναι, ασφαλώς, πάντα εδώ για να υπογραμμίζουν ότι η κατάσταση της χώρας εξακολουθεί να εμπνέει απαισιοδοξία, ωστόσο σε ένα κράτος χαμηλών προσδοκιών ακόμη και οι μικρές νίκες είναι σημαντικές: τουλάχιστον, ο Παύλος Χαϊκάλης πλέον δεν εκπροσωπεί τους πολίτες, δεν νομοθετεί, δεν ηγείται κάποιου υπουργείου. Τουλάχιστον, αυτός που κατοικούμε δεν είναι ο πλανήτης που άπτεται της αρμοδιότητάς του.