Φιλοσοφικές αυταπάτες

3' 3" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Κάποια στιγµή το 2016 ένας φοιτητής στο Yale μού ανέφερε πως ήταν «αποτελεσματικός αλτρουιστής». Ετσι έμαθα για το φιλοσοφικό αυτό κίνημα που ξεκίνησε στην Οξφόρδη και αποκτούσε ένθερμους οπαδούς ανάμεσα στους φοιτητές των μεγάλων πανεπιστημίων. Πρόκειται για μια σύγχρονη εκδοχή του ωφελιμισμού, ενός φιλοσοφικού κινήματος που ταυτίζεται με το έργο του σπουδαίου Βρετανού φιλοσόφου του 19ου αιώνα Jeremy Bentham και προκρίνει ως βασικό ηθικό κριτήριο την επίτευξη του μεγαλύτερου δυνατού οφέλους για τον μέγιστο αριθμό ανθρώπων. Δεν υπάρχει τίποτα το επιλήψιμο στην ιδέα αυτή.

Επιχειρώντας να επικαιροποιήσει τον ωφελιμισμό και να τον μετατρέψει σε μια πρακτική και εφαρμόσιμη ιδεολογία, ο νεαρός και ιδιαίτερα επικοινωνιακός Βρετανός φιλόσοφος William MacAskill ανέπτυξε την ιδέα του «αποτελεσματικού αλτρουισμού» (ΑΑ). Την παρουσίασε ως μια μέθοδο που πολλαπλασιάζει την ικανότητα να βελτιώσουμε τον κόσμο μας, δηλαδή «να κάνουμε το καλό καλύτερα». Αρχικά αυτό απλώς σήμαινε μια σοφότερη επιλογή ως προς τα αντικείμενα των φιλανθρωπικών μας δωρεών. Σύντομα όμως έγινε αντιληπτό πως αποτελεσματικότερη από τη βελτίωση της ζωής των εκατομμυρίων φτωχών του κόσμου μας θα ήταν η επένδυση σε πιο φιλόδοξους στόχους, όπως η κατάργηση της φτώχειας, η βελτίωση της διαβίωσης δισεκατομμυρίων ζώων ή η αντιμετώπιση του κινδύνου της εξαφάνισης του ανθρώπινου είδους εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής ή της ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης. Οι σημερινές αποφάσεις μας, δηλαδή, μπορεί να κρίνουν τη ζωή ή τον θάνατο ενός ασύλληπτου αριθμού αγέννητων υπάρξεων, 10 στην 58η σύμφωνα με σχετικό υπολογισμό. Σύμφωνα με τον MacAskill, η μακροπρόθεσμη μοίρα του κόσμου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις επιλογές που θα κάνουμε στη διάρκεια της ζωής μας. Με άλλα λόγια, η ριζική λύση των πιο κρίσιμων προβλημάτων είναι απείρως υπέρτερη της θεραπείας των σημερινών τους επιπτώσεων. Η ομοιότητα με τη λογική της Αριστεράς που στιγμάτιζε τη φιλανθρωπία ως αφέλεια ή πολιτική απάτη είναι οφθαλμοφανής. Αντί όμως για επανάσταση, ο ΑΑ στράφηκε στον αντίποδά της, τον ατομικό πλουτισμό.

Το κίνημα αναπτύχθηκε γοργά, ιδιαίτερα στον κόσμο της υψηλής τεχνολογίας. Μεταξύ των φανατικών οπαδών του ήταν και ένας ταλαντούχος φοιτητής Φυσικής στο MIT, γιος δύο καθηγητών της Νομικής του Στάνφορντ, o Sam Bankman-Fried. Οπως έλεγε ο ίδιος στις πολυπληθείς συνεντεύξεις του, ο αποτελεσματικός αλτρουισμός τον δίδαξε πως είναι απείρως πιο αποτελεσματικό να πλουτίσει κανείς ώστε να δωρίσει την περιουσία του στην έρευνα για τη λύση των μεγάλων προβλημάτων της ανθρωπότητας (και στο κίνημα του ΑΑ) από το να γίνει ένας απλός εθελοντής. «Θέλεις να είσαι εθελοντής ή να χρηματοδοτείς 50 εθελοντές;» ήταν το σχετικό σύνθημα του κινήματος. Εβαλε λοιπόν πλώρη για την πραγμάτωση αυτού του στόχου και ανακάλυψε πως ο αποτελεσματικότερος τρόπος βρισκόταν στον (καθόλου αλτρουιστικό) κόσμο των κρυπτονομισμάτων. Ακολούθησε η ίδρυση και η ανάπτυξη ενός χρηματιστηρίου κρυπτονομισμάτων (ονόματι FTX) καθώς και του δικού του κρυπτονομίσματος. Σύντομα, χάρη στην προσωπική του ακτινοβολία (αλλά και στην αφέλεια πολλών), κατάφερε να συγκεντρώσει αμύθητα ποσά. Οταν όμως αναπόφευκτα, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, το FTX κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος φεσώνοντας τους επενδυτές του με πάνω από 8 δισ. δολάρια, αποκαλύφθηκε πως ο Bankman-Fried μάλλον δεν ήταν και τόσο αλτρουιστής όσο ισχυριζόταν, καθώς είχε οικειοποιηθεί ένα καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό. Μπορεί να θεώρησε πως ακόμη και η απάτη δικαιολογείται στο όνομα του αλτρουισμού, μπορεί και να υπέκυψε στον πειρασμό του εγωισμού… Η υπόθεση πάντως βρίσκεται εν εξελίξει.

Συχνά, η άτεγκτη εφαρμογή ενός αυστηρά λογικού ιδεολογικού συστήματος μπορεί να μας πάει πολύ μακριά από εκεί που αρχικά επιδιώκαμε να πάμε.

Δεν ισχυρίζομαι προφανώς πως η φιλοσοφία οδηγεί στην απάτη. Συχνά, όμως, η άτεγκτη εφαρμογή ενός αυστηρά λογικού ιδεολογικού συστήματος μπορεί να μας πάει πολύ μακριά από εκεί που αρχικά επιδιώκαμε να πάμε. Το είδαμε αυτό με τον μαρξισμό, το βλέπουμε ξανά με τον ωφελιμισμό.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή