Νήπια που αγκαλιάζουν αρκουδάκια με σαδομαζοχιστική περιβολή· μία τσάντα φωτογραφημένη πάνω σε ένα απόκομμα δικαστικής απόφασης σχετικής με την παιδική πορνογραφία· η Ιζαμπέλ Ιπέρ, όμορφη και στυλιζαρισμένη, με φόντο το βιβλίο ενός καλλιτέχνη, γνωστού για την τάση του να απεικονίζει γυμνά παιδιά. Οι καμπάνιες του οίκου Balenciaga είναι συχνά προκλητικές, αλλά αυτή τη φορά η πρόκληση ήταν φρικιαστική. Τα στοιχεία της φρίκης ήταν εκεί, σε κοινή θέα, επαρκώς συγκαλυμμένα βέβαια, αλλά και όσο εμφανή χρειαζόταν ώστε να τα εντοπίσουν οι προσεκτικοί παρατηρητές. Αυτό που ακολούθησε, και δεν έχει κοπάσει ακόμη, είναι μια επικοινωνιακή πανωλεθρία ασυνήθιστη για τα δεδομένα μιας εταιρείας, η οποία άλλοτε ισορροπούσε με υποδειγματική επιδεξιότητα μεταξύ κυνισμού και δημοσίων σχέσεων: ο οίκος απέσυρε την καμπάνια, ζήτησε συγγνώμη, κατέφυγε σε όλα τα μοντέρνα ηθικολογικά κλισέ των κολοσσών που στριμώχνονται («παίρνουμε πολύ σοβαρά αυτό το θέμα») και κινήθηκε νομικά εναντίον της εταιρείας παραγωγής καθώς και του σκηνογράφου, που εργάστηκαν για το επίμαχο έργο (τελικά, όμως, πήρε πίσω τα νομικά μέτρα). Είναι περίεργο: ο Balenciaga ανέλαβε την ευθύνη για τις απαράδεκτες προϊοντικές του εικόνες, αλλά δεν την ανέλαβε κιόλας.
Ψάχνοντας τον υπαίτιο
Πάνω από το μυστήριο ίπταται ένα κεφαλαιώδες ερώτημα: Πώς γίνεται ένας μεγάλος οίκος μόδας να μην έχει τον τελευταίο λόγο πριν από το λανσάρισμα μιας δημιουργικής ιδέας; Η απάντηση είναι ότι τον έχει. Σε μια σύνθετη παραγωγή τέτοιου είδους, όμως, μπορεί να συμμετέχουν πολλές ομάδες ταυτόχρονα· μπορεί οι λεπτομέρειες να είναι τόσες, ώστε κανείς να μην έχει την απόλυτη εποπτεία του συνόλου τους· μπορεί το σαμποτάζ να σε βρει από εκεί που δεν το περιμένεις. Και, ναι, ένα μεγάλο κι ενδυματολογικώς προβληματικό αρκουδάκι είναι κάτι που αποκλείεται να διαφύγει την προσοχή του εταιρικού αρμοδίου· όμως μία θολή φωτοτυπία εν είδει παραπεταμένης χαρτούρας και ένα βιβλίο-ντεκόρ μπορούν όντως να ξεγελάσουν όποιον καλόπιστα υποθέτει το στοιχειώδες: πως μια επίλεκτη ομάδα εξωτερικών συνεργατών δεν θα στήσει παιδοφιλικό σκηνικό φωτογράφισης εις βάρος της εταιρείας που την πληρώνει. Με λίγα λόγια: ο οίκος Balenciaga μπορεί πράγματι να την πάτησε, εμπιστευόμενος κακόβουλα άτομα, τη δουλειά των οποίων ενέκρινε με οκνηρή αμέλεια. Ας μην ξεχνάμε ότι σε ολόκληρο «Game of Thrones» είχαν ξεφύγει μπουκάλια με νερό και χάρτινα κυπελλάκια Στάρμπακς.
Εταιρική ευθύνη
Το πρόβλημα, όμως, παραμένει και είναι μεγάλο: οι ακροθιγείς αναφορές στην παιδική πορνογραφία είναι σαφείς και καθόλου τυχαίες. Oποιος και αν τις φύτεψε εκεί, τις φύτεψε επίτηδες και είχε ορισμένο σκοπό. Ο σκοπός αυτός δεν πρέπει να αφορά ούτε τον οίκο Balenciaga (αν υποθέσουμε ότι δεν είχε συμμετοχή στο γεγονός), ούτε τη Δικαιοσύνη, ούτε το κοινό. Η έμμεση προώθηση της παιδοφιλίας είναι αποκρουστική είτε γίνεται για να ενισχύσει υπογείως το ηθικό των απανταχού παιδόφιλων είτε λαμβάνει χώρα ως εγκιβωτισμένο διαφημιστικό κόλπο, σαν ένα είδος επιτηδευμένης αποδόμησης της διαφήμισης εκ των έσω. Πιο σημαντικό από αυτό που έγινε, είναι να μην ξαναγίνει κάτι αντίστοιχο και οι υπαίτιοι να βρεθούν και να τιμωρηθούν. Για μία ακόμη φορά γίνεται σαφές το αυτονόητο: η εταιρική εξουσία δεν σημαίνει μόνο βαρύ βιογραφικό, καλές γνωριμίες και ύφος που αφοπλίζει· σημαίνει κυρίως σοβαρότητα και ευθύνη· αμείλικτα διεξοδικό έλεγχο συνεργατών, υλικών και τελικού αποτελέσματος.
Κουλτούρα επιτρεπτικότητας
Το πώς φτάσαμε ώς το σημείο να συζητάμε τις παιδοφιλικές νύξεις μιας φωτογράφισης μόδας δεν είναι άσχετο από την επικίνδυνα σχετικιστική φιλοσοφία που η μόδα έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια. Οι ηθικοί και οι φυσικοί αυτουργοί της τελευταίας καμπάνιας του οίκου Balenciaga έκαναν ό,τι έκαναν επειδή βρήκαν χώρο να το κάνουν· επειδή η κρατούσα τάση στη μόδα είναι πως όλα μπορούν να τοποθετηθούν κάτω από τη μεγάλη και συμπεριληπτική ομπρέλα της καλλιτεχνικής έκφρασης. Η αποκηρυγμένη καμπάνια ήταν ένα τεράστιο σφάλμα, αλλά και μία προειδοποιητική κανονιά για όσα εγκυμονεί το χαριτωμένο δόγμα της αντισυμβατικότητας για την αντισυμβατικότητα. Iσως, τελικά, κάποια όρια δεν είναι για να τα ξεπερνάμε.