Το 2022 ήταν μια χρονιά δραματικών γεγονότων. Θα ήταν εύκολο να παρασυρθεί κανείς από την ανάλυση του Νασίμ Ταλέμπ, ο οποίος αναφέρεται στους «μαύρους κύκνους», γεγονότα σπάνια, αλλά καθοριστικά. Τόσο η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία και ο συνακόλουθος πληθωρισμός, όσο και το δυσώδες σίριαλ των παρακολουθήσεων στην Ελλάδα δεν ήταν αναπάντεχα για όσους παρακολουθούσαν προσεκτικά. Εμοιαζαν λιγότερο με μαύρους κύκνους και περισσότερο με γκρίζους ρινόκερους που κρύβονται στη σαβάνα και ετοιμάζονται να επελάσουν, ορατοί για όσους προσέχουν. Στη Ρωσία, τα σημάδια ήταν η αποκοπή του Ρώσου προέδρου από την πραγματικότητα, η έλλειψη οποιασδήποτε αντισταθμιστικής δύναμης στο κέντρο λήψης αποφάσεων, και η υπερτίμηση του κατασκοπευτικού και στρατιωτικού μηχανισμού, ο οποίος εστιάστηκε στην κολακεία των ανωτέρων. Στην Ελλάδα, τα σημάδια του κινδύνου ήταν η δημιουργία ενός κλίματος παντοκρατορίας πέριξ του Μεγάρου Μαξίμου, με την απουσία ανεξάρτητων συνομιλητών που θα μπορούσαν να καταδείξουν τον κίνδυνο της εγγενούς ροπής όσων ασκούν την εξουσία σε κατάχρηση.
Το 2023 οι κίνδυνοι είναι πιο εμφανείς, αν και όχι άμεσα αντιμετωπίσιμοι. Στο επίπεδο της πολιτικής, οι εκλογές εγκυμονούν πολλαπλούς κινδύνους, δεδομένου ότι μικρότερα κόμματα που εκ θέσεως θα έπρεπε να έχουν τον ρόλο του ρυθμιστή, δείχνουν αμετροεπή πρόθεση να επιβάλουν τους όρους τους. Ο κίνδυνος της δυνητικής αστάθειας αντισταθμίζεται από ανησυχία για το πώς μια αυτοδύναμη κυβέρνηση της Ν.Δ. θα μπορέσει να αποσείσει τα ανακλαστικά του καθολικού ελέγχου κομματικής επικυριαρχίας χωρίς την ύπαρξη δικλίδας ασφαλείας.
Στο επίπεδο της οικονομίας και της κοινωνίας ένας τεράστιος γκρίζος ρινόκερος, τον οποίο θα πρέπει να αντιμετωπίσει οποιοσδήποτε κληθεί να κυβερνήσει, είναι ο κίνδυνος από την ίδια την τρέχουσα επιτυχία του τουριστικού τομέα και την πολεοδομική οπισθοδρόμηση. Η τουριστική ανάπτυξη, η οποία επιτάθηκε από τη στρατηγικά αδικαιολόγητη παροχή τόσων οικονομικών, ρυθμιστικών και πολεοδομικών κινήτρων, έχει αρχίσει να αλλοιώνει τον χαρακτήρα περιοχών της χώρας και να φέρνει τους πιο δημοφιλείς προορισμούς στο όριό τους. Η έμφαση στη δημιουργία νέων μονάδων (αντί για την υποστήριξη της αναζωογόνησης υφιστάμενων και παραδοσιακών οικισμών) και η έλλειψη υποχρέωσης στους επενδυτές να δημιουργούν τις υποδομές που καταναλώνουν και να αντισταθμίζουν το κόστος που επιφέρουν στις τοπικές κοινωνίες δημιουργούν σημαντικά ζητήματα περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας. Παρ’ όλη τη ρητορική για «πράσινο και βιώσιμο τουρισμό», λίγα έχουν γίνει πέραν συγκεκριμένων προσπαθειών για τον θεματικό τουρισμό, όπως είδα ιδίοις όμμασιν στο πλαίσιο μιας πρότασης για πιλοτική μελέτη βιώσιμου τουρισμού που μαζεύει σκόνη στο συρτάρι του υπουργού Τουρισμού. Η συζήτηση που άρχισε η «Κ» για το μέλλον του τουρισμού, τη φέρουσα ικανότητα και το πώς κατανέμουμε τα κόστη και τα οφέλη της ανάπτυξης προστατεύοντας το ίδιο το τουριστικό προϊόν αλλά και την ποιότητα ζωής και το περιβάλλον στη χώρα μας πρέπει επειγόντως να μπει στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης.
Στο επίπεδο του χωροταξικού σχεδιασμού, μετά τις θετικές, αλλά ατελέσφορες προσπάθειες του Κωστή Χατζηδάκη και τη μετακίνησή του από το ΥΠΕΝ, η κατάσταση είναι αποκαρδιωτική, με εσπευσμένες αδειοδοτήσεις «στρατηγικών επενδύσεων» σε περιοχές Natura, καθώς τα σχέδια διαχείρισης μένουν εκκρεμή, παρά την έγκληση της Ε.Ε. Ρυθμίσεις κάθε είδους –από την κοινωνική κατοικία και πού πρέπει να χωροθετείται μέχρι παραθυράκια για αυθαίρετα και σκανδαλώδη άρνηση εφαρμογής τελεσίδικων αποφάσεων κατεδάφισης– δείχνουν έναν άλλον γκρίζο ρινόκερο που ήδη εφορμά. Η πλάστιγγα έχει γείρει επικίνδυνα υπέρ των συμφερόντων κάθε λογής επιχειρηματιών – από την εστίαση και διασκέδαση που έχουν υποβαθμίσει τις συνθήκες ζωής στα ιστορικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας, μέχρι τους κατασκευαστές επαγγελματικών μονάδων και ιδιωτικών κατοικιών. Το κράτος έχει τόσο απεμπολήσει τον ρυθμιστικό του ρόλο ώστε το Συμβούλιο της Επικρατείας καλείται συστηματικά να ακυρώνει τις αποφάσεις του. Ως προς την περιβαλλοντική νομοθεσία, το τρέχον πλαίσιο αφήνει λίγα περιθώρια αισιοδοξίας.
Η τουριστική ανάπτυξη έχει αρχίσει να αλλοιώνει τον χαρακτήρα των πιο δημοφιλών περιοχών.
Τέλος, παρά τα θετικά βήματα στην υποστήριξη νέων δραστηριοτήτων και της καινοτομίας, η νομοθεσία για στρατηγικές επενδύσεις και η ανόρεχτη υποστήριξη του ανταγωνισμού μας αφήνουν έκθετους σε έναν άλλον ελληνικό γκρίζο ρινόκερο: τη συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας σε λίγους ομίλους και την ανάπτυξη ενός κράτους «δύο ταχυτήτων».
Παραδόξως, ο πρωθυπουργός έχει ακόμη ευχέρεια κινήσεων λόγω της εντυπωσιακής ανικανότητας της αντιπολίτευσης να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Εφόσον πείσει ότι –όπως είπε για τις πυρκαγιές– η κυβέρνηση είναι έτοιμη να λάβει μαθήματα και να αλλάξει πορεία με συγκεκριμένες εξαγγελίες, θα μπορέσει να έχει την υποστήριξη του προβληματισμένου κεντρώου και μεταρρυθμιστικού χώρου που ενδιαφέρεται όχι μόνο για το παρόν αλλά και για το μέλλον της χώρας, των θεσμών της, της ανταγωνιστικότητας και του περιβάλλοντος. Αντιστοίχως, η αντιπολίτευση θα μπορέσει να ενισχύσει τη θέση της αν πείσει ότι δεν παραπονείται μόνο, αλλά έχει και τη δυνατότητα να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει τους γκρίζους ρινόκερους που έχουν ήδη αρχίσει τον καταδρομή τους το 2023.
* Ο κ. Μιχαήλ Γ. Ιακωβίδης (www.jacobides.com) κατέχει την έδρα Sir Donald Gordon Chair Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο London Business School, όπου είναι καθηγητής Στρατηγικής. Είναι σύμβουλος στρατηγικής στην Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.
