Είναι αλήθεια ότι είμαστε από φύση γκρινιάρηδες, κάπως υπερβολικοί στις αντιδράσεις, αρκετά απαισιόδοξοι, με μια εσωτερική ροπή να παρουσιάζουμε τα πράγματα λίγο χειρότερα από ό,τι είναι. Ή μήπως όχι, εν προκειμένω; Πάντως αγγίξαμε οροφή: το 100% των Ελλήνων, κατά το Ευρωβαρόμετρο, ανησυχεί για το αυξανόμενο κόστος ζωής. Δεν απέχει πολύ ο ευρωπαϊκός μ.ό.: 93%! Που δείχνει ότι μετά την πανδημία, την εισβολή στην Ουκρανία, την ενεργειακή κρίση, η Ευρώπη, από τη μία ώς την άλλη άκρη της, έχει πλήρως θορυβηθεί με την ακρίβεια. Είναι εντυπωσιακό ότι το 82% των Ευρωπαίων νιώθει να απειλείται από τη φτώχεια (το 97% των Ελλήνων).
Σαρωτικοί αριθμοί που αποτυπώνουν τη ραγδαία καταβύθιση των προσδοκιών στη Γηραιά Ηπειρο. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας οραματιζόμασταν αλλιώς το μέλλον. Μετά την κρίση, λέγαμε βασιζόμενοι στην ιστορική εμπειρία, θα ζήσουμε μια καταιγιστική ανάκαμψη. Ετσι λειτουργούν τα πράγματα, παρηγορούμασταν. Και όμως… Το 46% των πολιτών της Ε.Ε. δηλώνει σήμερα πτώση του βιοτικού επιπέδου (66% των Ελλήνων), ενώ ένα επιπλέον 39% (29% στην Ελλάδα) πιστεύει πως αυτό θα συμβεί μέσα στο 2023. Το 39% των Ευρωπαίων δυσκολεύεται να πληρώσει τους λογαριασμούς (το 86% των Ελλήνων). Η λιγότερη εργασία αποτελεί πηγή φόβου, όχι σκοπό του πολιτισμού, χρυσή υπόσχεση της ευημερίας.
Μέσα στην έννοια του μέλλοντος, που άλλαξε ριζικά από τη Βιομηχανική Επανάσταση οικοδομώντας μια άλλη θεώρηση της ανθρώπινης ύπαρξης, ένα είδος ουτοπίας, που κατέληξε να περιέχει ευρείες ζώνες δυστοπίας –παγκόσμιους πολέμους, ολοκαυτώματα, ατομικές βόμβες, φονταμενταλισμούς, βαρβαρότητες– εμφιλοχωρούν όλες οι όψεις του ανθρώπινου πρίσματος. Οι αβυσσαλέες ανισότητες και τρομακτικές αδικίες που «για μεγάλο αριθμό ανθρώπων δεν έχουν δραματικά υποχωρήσει από το 1870». Η θεμελίωση της κριτικής παγιωμένων αντιλήψεων, θεσμών, αξιών, που γέννησαν την πρόοδο, την ανάπτυξη, τα επιστημονικά και τεχνολογικά θαύματα. Ρομποτική ιατρική, αυτοκίνητα χωρίς οδηγό, τουρίστες στο Διάστημα, εικονική πραγματικότητα, drones, κβαντικοί υπολογιστές, συνθετικό γονιδίωμα, Μetaverse… Φανατισμοί, σκοταδισμοί, λαϊκισμοί, αλλά και όνειρα δραστήρια του ορθού λόγου. Νιώθουμε να ζούμε σε έναν εκσυγχρονισμό ατελή, σε ένα ιστορικό υβρίδιο. Και, αυτή τη στιγμή, στην καρδιά μιας συστοιχίας κρίσεων, βλέπουμε πράγματα γύρω μας ρευστά, σισύφεια, ζοφερά. Το 81% των Ευρωπαίων ανησυχεί για την κλιματική αλλαγή και την εξάπλωση του πολέμου στην Ουκρανία σε άλλες χώρες (το 84% και το 78% αντίστοιχα, των Ελλήνων). Το 74% των Ευρωπαίων φοβάται πυρηνική εμπλοκή (το 73% των Ελλήνων).
Στην απάτητη, εδώ και δεκαετίες, χώρα της ανησυχίας για το κόστος ζωής, εγκαταβιοί σήμερα η Ευρώπη.
Η ζωή είναι μια μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο. Είμαστε ανά διαστήματα στο κατώφλι μιας νέας φάσης. Εγκατάλειψη παλιών ατραπών, μεσοβασιλεία αβεβαιοτήτων και ρευστών προοπτικών, έξοδος σε νέα εδάφη. Ολα ίδια και όλα αλλιώς. Χωρισμός και επανένωση. Δράση, παύση, επανεκκίνηση. Οι κοινωνίες αλλάζουν· από την ευφορία στην κρίση, στην πτώση κι έπειτα, κάποτε, στην ανασύνταξη και στο φως. Κάθε εποχή ταυτίζεται με μια αντίληψη του χρόνου, στη δική μας, η αλληλοδιαδοχή των δεινών διαστέλλει το μεσοδιάστημα της μετάβασης. Πού; Και θα είμαστε ποιοι; Περισσότερο διαιρεμένοι, παραπληροφορημένοι, χειραγωγούμενοι σε ένα σύστημα χαοτικό, ασταθές ή μετατοπισμένοι από το ατομικό βεληνεκές στο συλλογικό, σε έναν κόσμο με δικαιότερη κατανομή πλούτου και τεχνολογικής προόδου;
Η απαισιοδοξία συμβιώνει με την εκθαμβωτική επιστημονική/τεχνολογική πορεία εμπρός, και τη μουντζουρώνει ξανά και ξανά. Ομως, ειδικά εμείς έχουμε μπουχτίσει προβλήματα και καταχωνιάζουμε τα φίδια της ανησυχίας για τις ουρές των κρίσεων και για τον τουρκικό παροξυσμικό αναθεωρητισμό κάτω από μια επιφάνεια κανονικότητας. Φουντώνουμε όταν μας ρωτούν για την κοινωνική μας κατάσταση, ξεσπαθώνουμε για τα στραβά, όμως τάχιστα ξεθυμαίνουμε, πρόσκαιρα λησμονούμε και προσπαθούμε. Το κουβάρι απογοήτευσης και φόβου που υψώνουμε μαζί με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους είναι μια προειδοποιητική κραυγή για την επιδεινούμενη παγκόσμια κατάσταση, όχι η πίστη ότι αυτή δεν παίρνει θεραπεία.
Στον αλληλένδετο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο μας τα νήματα σίγουρα δεν τα τραβάμε όλοι μαζί εν αρμονία. Δεν μοιάζει να είναι δυνατή αυτή τη στιγμή μια παγκόσμια συνεργασία. Αναδύεται όμως μια βαθιά ηθική ανησυχία, όχι ανατρεπτική, αλλά κριτική, εντέλει επανορθωτική. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε για το μέλλον, δεν καταλήγει τελικά να το διαμορφώσει;
