Εκατομμύρια views, streams και αντίτυπα μέσα σε λίγες μέρες. Η ανταπόκριση του κοινού φέρνει δημοσιότητα και εμπορική επιτυχία· η εμπορική επιτυχία φέρνει έσοδα· η δημοσιότητα φέρνει ακόμη περισσότερα έσοδα, από το παράθυρο. Ο στόχος επετεύχθη, αλλά με τι κόστος; Η Σακίρα έβγαλε ένα καινούργιο τραγούδι για τον πρώην σύντροφό της, Ζεράρ Πικέ. Στο τραγούδι εξηγεί πόσο καλύτερη είναι από αυτόν κι από τη νέα του σύντροφο, παραλληλίζει τον εαυτό της με ρόλεξ και φεράρι και δηλώνει ανακουφισμένη που απαλλάχθηκε από μια σχέση γεμάτη απογοητεύσεις. Ο πρίγκιπας Χάρι γύρισε με τη σύζυγό του ένα ντοκιμαντέρ έξι επεισοδίων για το Netflix, στο οποίο εξιστορεί το δράμα τού να είσαι πλούσιος, διάσημος και από τζάκι – ενώ πριν από λίγες μέρες εκδόθηκε και η αυτοβιογραφία του, η οποία αξιοποιεί πάνω-κάτω την ίδια οπτική γωνία για να ψέξει την κακή και ανάλγητη βασιλική οικογένεια που του φέρθηκε απαίσια. Η Μάιλι Σάιρους κυκλοφόρησε επίσης ένα νέο τραγούδι τις τελευταίες μέρες (ευτυχώς καλό, σε αντίθεση με της Σακίρα), το οποίο «φωτογραφίζει» τον πρώην σύζυγό της, Λίαμ Χέμσγουορθ, ως περιττό και ανεπαρκή. Η δημόσια έκφραση –στιχουργική, τηλεοπτική, συγγραφική– αντλούσε πάντα στοιχεία από τη ζωή του ατόμου που εκφράζεται. Αυτό που διέπει, όμως, πια τα έργα της ποπ κουλτούρας είναι κάτι παραπάνω από εξομολογητική διάθεση· είναι περισσότερο ένα εγωπαθές ξεγύμνωμα, μια αέναη, ηδονοθηρική αυτοθυματοποίηση. Δεν υπάρχει πια μυστήριο ή ιδιαίτερη ευρηματικότητα: μόνο ένα αναμενόμενο ξεκαθάρισμα λογαριασμών.
Βιομηχανία ναρκισσισμού
Κάνιε Γουέστ, Μπιγιόνσε, Κέιτι Πέρι, Νίκι Μινάζ, είναι αναρίθμητα τα δημόσια πρόσωπα που στο παρελθόν έκαναν τις ιδιωτικές τους υποθέσεις κοινό τόπο. Η αυτοανάλυση και αυτοέκθεση είναι απολύτως θεμιτές – μέσα στα χρόνια έχουν γεννήσει, άλλωστε, αριστουργήματα. Πονήματα όμως σαν της Σακίρα και του πρίγκιπα Χάρι (τα πλέον δημοφιλή του μήνα) όχι απλώς δεν ανήκουν στην κατηγορία του αριστουργήματος (λογικό, ελάχιστα έργα ανήκουν), αλλά δεν φτιάχτηκαν καν με την πρόθεση να αρέσουν. Αντιθέτως, ανταποκρίνονται σε μια νεοπαγή κουλτούρα βιομηχανοποιημένου ναρκισσισμού και εύφλεκτου θυμού: εκμεταλλεύονται επίκαιρες τάσεις, για να εκτονώσουν πρόσκαιρα τα νεύρα του δημιουργού τους· εξ ου και επαινούνται από μια κοινωνία εθισμένη στην κίβδηλη μαχητικότητα. Η Σακίρα και ο Χάρι είναι τόσο διαφορετικοί καταγωγικά και ουσιαστικά, αλλά εισπράττουν τα ίδια συγχαρητήρια: Μπράβο τους που είναι τόσο γενναίοι απέναντι στους καταπιεστές τους! Μπράβο στη Σακίρα που υπερασπίζεται τη γυναικεία χειραφέτηση! Μπράβο στον Χάρι που πολεμά τη σκοταδιστική μοναρχία! Εν τω μεταξύ, η φεμινίστρια Σακίρα, προκειμένου να πλήξει τον πρώην σύντροφό της, προσβάλλει σεξιστικά τη νυν κοπέλα του· ο αντιμοναρχικός επαναστάτης Χάρι αρνείται να αποκηρύξει τους τίτλους του γιατί «τι διαφορά θα έκανε;». Αλλά οι λεπτομέρειες δεν έχουν σημασία αν είναι να χαλάσουν ένα όμορφο αφήγημα.
Προσωπικό κι επωφελές
Οταν, το 2017, κυκλοφόρησε το άλμπουμ της Τέιλορ Σουίφτ με τίτλο «Reputation», ήταν εξαρχής προφανές ότι η Σουίφτ μέσα από τα τραγούδια της μιλούσε κι αυτή με μεγάλα λόγια για τον μικρόκοσμό της. Ομως η ιδέα πίσω από το φαινομενικά αυτοαναφορικό της πρότζεκτ ήταν ευρύτερη· το σχόλιο της καλλιτέχνιδας σκοπό είχε να ανατάμει τη φήμη ως καθολική έννοια: πώς μας βλέπει ο κόσμος; Τι απ’ όσα πιστεύει για εμάς αληθεύει; Πώς μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε την εικόνα μας και να ελέγξουμε την πρόσληψή της από τους άλλους; Οταν η Τζόαν Ντίντιον έγραφε το «Ετος της Μαγικής Σκέψης» και τις «Μπλε Νύχτες», κι αυτή τα δικά της προβλήματα περιέγραφε, όπως έκανε, σε μεγάλο βαθμό, και σε όλη τη δημοσιογραφική της καριέρα, όπου, είτε μιλούσε για τον πόλεμο είτε για πολιτικά κινήματα, έβρισκε τον τρόπο να μας παρασύρει στα προσωπικά της. Αλλά το έκανε ευφυώς και με τέχνη· όχι για να στρέψουμε το βλέμμα μας σ’ αυτήν, αλλά για να το στρέψουμε μέσα μας. Το μαζικό και το ποιοτικό δεν είναι αλληλοαποκλειόμενες ιδιότητες· η ουσία βρίσκεται στην πρόθεση και πάντα εκεί βρισκόταν.