«Μιλάμε για τέλος εποχής στην εκπαιδευτική διαδικασία, ενώ τίθενται ερωτήματα στην ανθρωπότητα, όπως τι ακριβώς σκέφτεται αυτό το ρομπότ που είναι λες και ήρθε από άλλον πλανήτη», σχολίασε πρόσφατα ο καθηγητής Φιλοσοφίας στο Northern Michigan University Αντονι Αουμαν, σε θέμα των New York Times για το πώς το ChatGPT, μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης, ξαναγράφει τους κανόνες στην εκπαίδευση («Κ», 17/01).
Το ChatGPT, που κυκλοφόρησε μόλις τον περασμένο Νοέμβριο από το εργαστήριο OpenAI, είναι ανάμεσα στα πλέον πρωτοποριακά προγράμματα αυτού του κύματος, το οποίο προκαλεί μια τεράστια αλλαγή καθώς συντάσσει κείμενα με σχεδόν ανθρώπινη δομή και λεπτές διαφοροποιήσεις, ανταποκρινόμενο σε σύντομα θέματα. Ηδη χρησιμοποιείται για ένα μεγάλο εύρος γραπτού λόγου: από ερωτικές επιστολές, ποίηση, λογοτεχνία έως σχολικές και ακαδημαϊκές εργασίες. Αναφορά στην εφαρμογή αυτή είχαμε κάνει και την προηγούμενη Κυριακή στο άρθρο «Ο θαυμαστός, τυραννικός, “δικός μας” κόσμος» (σελ. 29). Αναρωτήθηκα πόσο αυτό το συναρπαστικά καινούργιο σύμπαν διευκολύνει τη συγκέντρωσή μας, την εμβάθυνση, την καλλιέργεια της σκέψης και μάλιστα της κριτικής σκέψης. Τι είδους ανθρωπότυποι θα διαμορφωθούν στο εγγύς μέλλον; Και η «απάντηση» βρισκόταν σε άλλες σελίδες της εφημερίδας (20 και 21), όπου εκπαιδευτικοί, παιδίατροι, ειδικοί σύμβουλοι, μαθητές και γονείς «συνομιλούν» και μοιράζονται την ανησυχία τους για τις επιπτώσεις της ψηφιακής ζωής στην πρόσληψη της γνώσης, στη διάσπαση της προσοχής, στον τρόπο μελέτης των μαθητών. Ηδη από δύο χρόνων πολλά παιδιά παίζουν με το τάμπλετ ή το κινητό τηλέφωνο, διαβάζω στο δημοσίευμα του Απόστολου Λακασά. Και ανασύρω μία φωτογραφία που τράβηξα από πρόσφατο ταξίδι στο Λονδίνο, σε μια διαδρομή με το μετρό: ένα κοριτσάκι όχι πάνω από 2 ετών, στο καροτσάκι του, τρισχαριτωμένο, καλυμμένο με μπουφάν και σκούφο, απόλυτα παραδομένο και εντελώς σιωπηλό στη σαγήνη ενός κινητού. Κάτι παρακολουθούσε, άηχο. Το μόνο που φαινόταν ήταν το βλέμμα του, μαρμαρωμένο, και οι λιλιπούτειες παλάμες του, στις οποίες φώλιαζε η οθόνη.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι η νέα πραγματικότητα και αυτήν καλούμαστε να διαχειριστούμε.
Δεν είναι η απομάκρυνση από την πιπίλα ή από το μικρό παιχνίδι, εν προκειμένω. Ούτε ότι οι μαθητές αποξενώνονται από το τυπωμένο βιβλίο, όπως τονίζουν οι εκπαιδευτικοί. Πρόκειται για μια θεμελιωδώς διαφορετική εμπειρία. Μπορεί να εξελίσσεται εθιστικά ή παθολογικά ορισμένες φορές, να γίνεται η χοάνη, σαν το κενό, που μαγνητίζει καταστροφικά, ασκώντας μιαν ακαταμάχητη έλξη, όμως αυτή είναι η νέα πραγματικότητα και αυτήν καλούμαστε να διαχειριστούμε. Δεν έχει νόημα να την αντιμαχόμαστε, να κινούμε σκιάχτρα και απειλές μπροστά στα μάτια των παιδιών για να τα αποσπάσουμε. Χρειάζεται σοβαρή ενημέρωση, από την οποία δεν μπορεί να αφαιρείται το σκέλος της απόλαυσης ή της παρέας, του αισθήματος του ανήκειν, που δημιουργεί η ψηφιακή πραγματικότητα, αυταπάτη ή απατηλή λάμψη. Οπως συμβαίνει και στα chatbots, το πρόβλημα είναι η «εμπιστοσύνη»· το ψέμα, στο οποίο αναμειγνύεται το γεγονός με τη μυθοπλασία. Αυτό το υβρίδιο που δεν είναι ακριβώς λάθος, δεν είναι ακριβώς αλήθεια, δεν περιγράφεται εύκολα. Η τεχνητή νοημοσύνη κινείται με ταχύτητες που ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να ακολουθήσει. Επαναδιατυπώνει, ανασκευάζει, ανακτά δεδομένα, με αληθοφάνεια που αν δεν βρεθεί ο τρόπος να ελέγχεται, την ίδια στιγμή θα γίνεται όλο και πιο πειστική. Στο εκπαιδευτικό σύστημα ορισμένων αμερικανικών πολιτειών έχει κιόλας απαγορευτεί η χρήση του ChatGPT στα δίκτυα Wi-Fi τους, ούτως ώστε να εμποδιστεί αυτή η μορφή αντιγραφής νέας γενιάς. Βέβαια, δεν αποτελεί λύση, καθώς είναι εύκολο για τους μαθητές να βρουν παράτυπους τρόπους πρόσβασης στην εφαρμογή…
Οι όλο και πιο εξελιγμένες ηλεκτρονικές συσκευές, η ταχύτατα αναπτυσσόμενη τεχνητή νοημοσύνη, το εύρος του ψηφιακού κόσμου φέρνουν μια ανυπολόγιστη αλλαγή, οι εφαρμογές αλλά και οι συνέπειες της οποίας μάς υπερβαίνουν. Δεν ορθώνουμε ανάστημα με διδακτισμό και περισσή αυστηρότητα. Δεν ωφελεί. Η εποχή είναι σαρωτική, στροβιλίζει και απογυμνώνει. Η ακαμψία είναι ο πιο εύκολος στόχος.