Προλαμβάνοντας το κακό
Οι θάνατοι, οι καταστροφές και οι καταστάσεις υψηλού κινδύνου που προκλήθηκαν τα τελευταία χρόνια από ακραία φυσικά (ή όχι και τόσο φυσικά, σε ορισμένες περιπτώσεις) φαινόμενα δεν θα έπρεπε να αφήνουν περιθώριο αμφιβολίας. Οταν το κακό έρθει, η επιβίωση είναι σε μεγάλο βαθμό θέμα τύχης, την οποία η καλή οργάνωση και η αποτελεσματική δράση μπορούν να τιθασεύσουν μόνο έως ένα βαθμό. Κατά τ’ άλλα, την ύστατη στιγμή κανένας μηχανισμός δεν είναι αρκετά προηγμένος για να μας εγγυηθεί πως εμείς, η οικογένεια και η περιουσία μας θα βγούμε αλώβητοι από ένα μέγεθος που καταβροχθίζει τα πάντα στο διάβα του. Καθώς, λοιπόν, η ανθρώπινη αντίσταση στις συμφορές μεγάλης κλίμακας είναι πεπερασμένη, ο ορθότερος τρόπος διαχείρισης των ακραίων φαινομένων είναι ο προληπτικός: επειδή ξέρουμε πως δεν μπορούμε να σβήσουμε όλες τις φωτιές, καταστρώνουμε σχέδια εκκένωσης για παν ενδεχόμενο· επειδή ξέρουμε ότι η κακοκαιρία έχει απρόβλεπτες επιπτώσεις, είναι χρήσιμο να μάθουμε πού θα χτυπήσει, ώστε να μείνουμε προστατευμένοι μέχρι να περάσει. Σ’ αυτό το πλαίσιο, τα μηνύματα της Πολιτικής Προστασίας δεν ερμηνεύονται υποκειμενικά κι αφ’ υψηλού, ανάλογα με το πόσο ασφαλής νιώθει ο καθένας· δεν έχουν στόχο να κερδίσουν κάποιο στοίχημα ακριβείας, αλλά να προλάβουν το χειρότερο δυνατό σενάριο. Το να χαρακτηρίζεται αχρείαστη μια υπηρεσία σαν το «112», σημαίνει πως έχει πετύχει.
Επαγγελματίες γκρινιάρηδες
Ο παρεμβατικός χαρακτήρας των μηνυμάτων του «112», που «σκάνε» στην οθόνη του κινητού απρόοπτα, ενεργοποιώντας δυσοίωνους ήχους και δονήσεις, δεν είναι τυχαίος. Στη δυσοίωνη προοπτική επιχειρούν τα μηνύματα αυτά να επιστήσουν την προσοχή μας· σοκ επιθυμούν να προκαλέσουν – δεν είναι νανουρίσματα. Οι διαμαρτυρίες, λοιπόν, που ακούστηκαν τις τελευταίες μέρες εναντίον των προειδοποιήσεων για την κακοκαιρία «Μπάρμπαρα» –ότι τάχα είναι υπερβολικές και δυσανάλογες του επαπειλούμενου κινδύνου– ηχούν σαν γκρίνια κακομαθημένων παιδιών και εκφράζουν την ακούσια αλαζονεία του επιζώντος. Είμαστε άραγε τόσο βέβαιοι για την πληροφόρηση και την ετοιμότητά μας, που βρίσκουμε ενοχλητική την επίσημη ενημέρωση πως στην περιοχή μας ελλοχεύει μια σοβαρή απειλή; Είναι το Μάτι και η Μάνδρα τόσο μακρινές αναμνήσεις, που αδυνατούν πια να λειτουργήσουν ως παραδείγματα του πόσο ζωτικής σημασίας είναι να μένει κανείς μακριά απ’ ό,τι δεν μπορεί να ελέγξει;
Ζήτημα προσαρμογής
Με τις φυσικές καταστροφές ισχύει ό,τι ισχύει και με τις πανδημίες: δεν μπορούμε να περιμένουμε να προσαρμοστούν αυτές στη διάθεσή μας· εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε στη ρευστή πραγματικότητα που δημιουργούν. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, πως πρέπει να εξοικειωθούμε με τα μηνύματα της Πολιτικής Προστασίας (δεν πρόκειται για σπαμ, αλλά για μέσα δημιουργίας ενός κοινού μετώπου απέναντι σε μια αναπόφευκτη διατάραξη της καθημερινότητας)· πως πρέπει να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε με μεγαλύτερη ωριμότητα την έννοια του αυτοπεριορισμού· πως είναι ανάγκη να δούμε τον κίνδυνο ως δυναμική, μεταβαλλόμενη και δυνητικά αφανή κατάσταση. Η αντιπολίτευση στον ορθολογισμό που δεν χαϊδεύει αυτιά είναι άκοπη όσο και ανούσια: «Αν το κράτος ήταν καλύτερα προετοιμασμένο, δεν θα υπήρχε ανάγκη να παροπλίζεται η πόλη», «αν είχαμε καλύτερες υποδομές, δεν θα κλεινόμασταν στο σπίτι με δύο νιφάδες χιόνι». Πολύ σωστά όλα. Μέχρι να καταστούν περιττές οι προφυλάξεις μας, όμως, ας παραμείνουμε ζωντανοί.
Ανοιχτά μυαλά
Η συμφιλίωση με το απρόοπτο προϋποθέτει προσωπική, επαγγελματική και θεσμική ευελιξία· συνδέεται, επίσης, και με μια ευρύτητα πνεύματος η οποία αποδεικνύεται αργά ή γρήγορα απαραίτητη, ανεξαρτήτως επείγουσας ή μη συγκυρίας. Η τηλεκπαίδευση ανήκει στην κατηγορία των σχολικών δυνατοτήτων που έρχονται στο προσκήνιο τόσο λόγω της ad hoc ανάγκης όσο και χάρη στη συνολική εξέλιξη της τεχνολογίας και των μεθόδων διδασκαλίας. Είναι μια ανάμνηση από το μέλλον. Γι’ αυτό και η παραίνεση του Νίκου Φίλη προς τους μαθητές και τους δασκάλους να την αγνοήσουν και να χαρούν το χιόνι είναι μια ωδή στη συντήρηση που έρχεται ως υπενθύμιση της διαχρονικά φοβικής θέσης του ΣΥΡΙΖΑ προς οτιδήποτε υπερβαίνει τα παραδοσιακά και λιμνάζοντα μαθησιακά δεδομένα. Για τον πρώην υπουργό Παιδείας, η εφαρμογή της τηλεκπαίδευσης προκειμένου να μη χάσουν μάθημα τα παιδιά, που δεν μπορούν λόγω του καιρού να πάνε στο σχολείο, είναι μια κίνηση εντυπωσιασμού εκ μέρους της υπουργού· ένα προϊόν επιβολής από εκείνους «που γεννήθηκαν και έζησαν ως γέροι και μάλλον επιθυμούν το ίδιο για τα παιδιά μας». Οι παλαιικές πομφόλυγες με προβιά καλοσύνης είναι ιδιαίτερα ευπώλητες, αλλά δεν αναιρούν το προφανές: Θύματα της ευγενούς αδράνειας είναι μόνο τα παιδιά.
Εξαίρεση ως κανόνας
Η μεγαλύτερη πρόκληση που θέτουν οι έκτακτες συνθήκες είναι να σταματήσουμε να τις θεωρούμε έκτακτες. Ζητούμενο σε στιγμές όπου η κανονικότητα δοκιμάζεται δεν είναι να αναπαράγουμε δημοσιογραφικά κλισέ και να υποδυόμαστε ξανά και ξανά τους συγκλονισμένους μπροστά στα ίδια θεάματα, αλλά να οργανώσουμε το κατάλληλο πλαίσιο ώστε η ζωή να συνεχίζεται λειτουργικά, παρ’ όλα όσα διαταράσσουν την ομαλότητά της. Κι ας τρομάζουν μερικοί όταν τους έρχεται μια ασυνήθιστη ειδοποίηση στο κινητό· κι ας φοβούνται κάποιοι άλλοι τον ανύπαρκτο μπαμπούλα του ψηφιακού μαθήματος.