Κάποιοι το λένε πολιτική ορθότητα· άλλοι το λένε απλώς ευγένεια: σύμφωνα με τα σύγχρονα ήθη, η εξωτερική εμφάνιση βρίσκεται πλέον εκτός ορίων σχολιασμού. Πέραν του ότι είναι μάταιο να κριτικάρει κανείς χαρακτηριστικά που ο κρινόμενος ίσως δεν επέλεξε ή δεν μπορεί να αλλάξει, είναι πιθανότατα και κακοποιητικό. Σχόλια για το πρόσωπο και το σώμα ενός ατόμου έχουν τη δύναμη να το καταρρακώσουν, επομένως καλό είναι να αποφεύγονται. Υπάρχει όμως μία κατηγορία ατόμων που ίσως εξαιρείται από τον αυστηρό ηθικό κανόνα: οι ποπ καλλιτέχνες δεν έχουν με την εικόνα τους τη σχέση που έχουμε εμείς με τη δική μας· η εξωτερική τους εμφάνιση δεν είναι μόνον ιδιωτική υπόθεση, αλλά εργαλείο δουλειάς και μέρος του προϊόντος που πουλάνε. Πώς γίνεται να σταματήσουμε να μιλάμε γι’ αυτό που «καταναλώνουμε»;
Μη μιλήσει κανείς
Η εμφάνιση της Μαντόνα στα φετινά βραβεία Grammy σόκαρε εκατομμύρια θεατές, γιατί δεν θύμιζε σε τίποτα τη Μαντόνα. Πράγματι, η Μαντόνα έχει αλλάξει πολύ και έχει αλλάξει τεχνητά. Αρκετοί, ίσως οι περισσότεροι από εκείνους που το επισήμαναν, το έκαναν με πρόθεση να τη μειώσουν. Είναι γνωστό, άλλωστε, πως ο ηλικιακός ρατσισμός και ο μισογυνισμός αναζητούν διαρκώς αφορμές για επιθέσεις εις βάρος όσων ασκούν αντισυμβατικά το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση. Ομως η παρατήρηση του προφανούς δεν είναι κατ’ ανάγκην ιδιότητα των κακοπροαίρετων. Το γεγονός ότι η Μαντόνα έχει παρέμβει δραστικά στο πρόσωπό της δεν είναι κριτική, αλλά μια αντικειμενική αλήθεια. Η ευγένεια και ο σεβασμός ισοδυναμούν άραγε με τη σιωπή; Μπορεί ένας καλλιτέχνης ύστερα από σαράντα χρόνια διεθνούς προβολής να αξιώνει ομερτά, όταν εμφανίζεται στο κοινό του αγνώριστος;
Διαλεκτική σχέση
Η καριέρα της Μαντόνα δεν βασίστηκε απλώς στην αξία και στη δύναμη της εικόνας, αλλά επαναπροσδιόρισε και καθιέρωσε την εικόνα ως νέα αξία και δύναμη. Πολλοί δημοφιλείς καλλιτέχνες πριν από αυτήν έπαιξαν με την εμφάνισή τους, όμως η Μαντόνα επινόησε μοντέρνους τρόπους οπτικής «χειραγώγησης» του εαυτού και του κοινού της· για κάθε νέο της βήμα κατασκεύαζε και την αντίστοιχη πολυσχιδή περσόνα – και κάθε γνώρισμα αυτής της περσόνας είχε σημασία για την ερμηνεία του καλλιτεχνικού της μηνύματος: τα μαλλιά και το βάψιμό της ήταν στοιχεία της διάθεσης και των αναφορών της· οι κοιλιακοί και τα άλκιμα μπράτσα της ήταν σύμβολα της στρατιωτικής της πειθαρχίας· τα ρούχα της ήταν ένας στοχασμός πάνω στη μόδα ως κοινωνικό φαινόμενο· η προφορά και οι λέξεις που επέλεγε ήταν ένδειξη της οικογενειακής και πνευματικής φάσης της. Οι μεταμορφώσεις της Μαντόνα ήταν στην πραγματικότητα ένας διάλογος με τον κόσμο: αυτή πρότεινε και το κοινό αποκρινόταν. Η διαδικασία δεν ήταν πάντα ειρηνική· ο κόσμος την έβρισκε πότε ιδιοφυή, πότε βέβηλη, τη μία σέξι, την άλλη Παναγία, κάποτε επιφανειακή, κάποτε βαθιά πολιτική, αλλά πάντοτε ενδιαφέρουσα, ακριβώς επειδή δεν έθετε τίποτα υπεράνω σχολιασμού. Ονομάστηκε βασίλισσα της ποπ γιατί συνειδητά κατέστησε όλες τις εκφάνσεις της τέχνης της κτήμα των αποδεκτών της. Μπορεί αυτό να αλλάξει ξαφνικά, επειδή οι αρνητικές αντιδράσεις είναι περισσότερες από τις θετικές;
Η πραγματική αλλαγή
Πριν από είκοσι χρόνια, η Μαντόνα γύρισε ένα βίντεο κλιπ για το τραγούδι «Hollywood», σε σκηνές του οποίου εμφανίζεται να κάνει μπότοξ – κάτι που εκείνη την εποχή εθεωρείτο ακόμη σκανδαλώδες. Ηξερε ότι θα σχολιαστεί και το επιθυμούσε· ο στόχος ήταν να προβοκάρει και να προβληματίσει· δεν την ένοιαζε τι θα ακούσει. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη αλλαγή της σε σχέση με τότε. Δεν είναι τα φουσκωμένα ζυγωματικά και χείλη· δεν είναι το πεπλατυσμένο μέτωπο. Είναι ότι κάποτε η Μαντόνα έκανε ό,τι ήθελε και δεν της καιγόταν καρφάκι, ενώ τώρα αισθάνεται την ανάγκη να αμυνθεί. Ισως επειδή τρέφει και η ίδια αμφιβολίες για τις επιλογές της. Ισως επειδή η περσόνα ξέφυγε από τον έλεγχο του καλλιτέχνη ή έγινε ένα με αυτόν, δίχως ο καλλιτέχνης να το καταλάβει.