Ζω και εργάζομαι μόνιμα στο εξωτερικό από το 1986. Ποτέ δεν απέκτησα άλλη υπηκοότητα και το ελληνικό διαβατήριο είναι το μόνο που έχω. Υποβάλλω φορολογική δήλωση κάθε χρόνο. Εδώ και 25 χρόνια συμμετέχω στην Ελλάδα σε επιτροπές, εθνικά συμβούλια και εκλεκτορικά σώματα πανεπιστημίων χωρίς αμοιβή. Διαμένω στην Ελλάδα περίπου 4-5 μήνες τον χρόνο. Επί 37 χρόνια για να ψηφίσω σε εθνικές ή δημοτικές εκλογές είτε έπρεπε να βρίσκομαι συμπτωματικά στην Ελλάδα είτε να ταξιδέψω επί τούτου. Τίποτα δεν έχει αλλάξει.
Την 26η Αυγούστου 2019 ο υπουργός Εσωτερικών είχε δηλώσει: «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι θα υπάρξει βουλευτής του ελληνικού Κοινοβουλίου που θα αρνηθεί στους Ελληνες που ζουν στο εξωτερικό το να μπορούν να ψηφίσουν από τον τόπο κατοικίας τους». Κι όμως, οι διαφωνίες της αξιωματικής αντιπολίτευσης οδήγησαν σε μια δυσλειτουργική νομοθετική ρύθμιση. Ετσι, μόλις περίπου 5.000 πολίτες που ζουν στο εξωτερικό έχουν εγγραφεί στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους. Θα εκπροσωπηθούν στην επόμενη Βουλή με τρεις βουλευτές, όσους ακριβώς έχει η εκλογική περιφέρεια Αρκαδίας με 125.000 εγγεγραμμένους ψηφοφόρους. Είναι πολύ αργά για να διορθωθεί αυτή η γελοιότητα και μέτρα ενημέρωσης της τελευταίας στιγμής δεν πρόκειται να αλλάξουν την πικρή πραγματικότητα: το 99,9% των αποδήμων δεν θα έχει τη δυνατότητα να ψηφίσει στις εθνικές εκλογές από τον τόπο της κατοικίας του.
Οι λόγοι που έχουν εμποδίσει τη θέσπιση της ψήφου των Ελλήνων του εξωτερικού δεν είναι πρακτικοί. Υπάρχουν απλά κριτήρια για να προσδιοριστεί ποιοι μπορούν να ψηφίσουν, π.χ. όσοι διαθέτουν και ανανεώνουν ελληνικό διαβατήριο, δηλώνοντας έτσι τη βούλησή τους να ανήκουν στο σώμα των Ελλήνων πολιτών. Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει ως κριτήριο και την εγγραφή στη ΔΟΥ Κατοίκων Εξωτερικού, αν και η φορολογική δήλωση δεν είναι προϋπόθεση εγγραφής σε εκλογικούς καταλόγους για τους πολίτες που ζουν στην Ελλάδα. Δεν θεωρώ επίσης απαραίτητο οι απόδημοι να ανήκουν σε εκλογικές περιφέρειες του εξωτερικού. Οντας εγγεγραμμένοι σε εκλογική περιφέρεια στην Ελλάδα δεν κόβουν τον ομφάλιο λώρο που τους συνδέει με την πατρίδα. Τα εμπόδια για την ψήφο των αποδήμων είναι δύο διαδεδομένες αντιλήψεις που δεν αντέχουν στην κριτική: πρώτον, οι Ελληνες που έφυγαν στο εξωτερικό, ιδίως τα χρόνια της κρίσης, θεωρούνται «ριψάσπιδες» (έχω διαβάσει πολλές φορές αυτόν τον χαρακτηρισμό)· δεύτερον, υπάρχει δυσπιστία για την κρίση και την ενημέρωση των αποδήμων.
Η ψήφος των αποδήμων συνδέεται με την επιστολική ψήφο, που η Ελλάδα ακόμη να θεσπίσει, μισό αιώνα μετά τη μεταπολίτευση. Υπάρχουν μοντέλα που εύκολα μπορούν να υιοθετηθούν, αφού την εφαρμόζουν όλες σχεδόν οι ευρωπαϊκές χώρες. Με το να αρνείται να θεσπίσει την επιστολική ψήφο η ελληνική πολιτεία, δηλαδή τα κόμματα που την κυβερνούν τα τελευταία 48 χρόνια, ομολογεί ότι θεωρεί το ελληνικό κράτος ανίκανο να τη διαχειριστεί και τους Ελληνες πολίτες υποψήφιους απατεώνες, που θα τη χρησιμοποιήσουν για να νοθεύσουν το εκλογικό αποτέλεσμα. Δεν είναι η καλύτερη εικόνα για την ελληνική δημοκρατία.
Η επιστολική ψήφος είναι επίκαιρη, όχι μόνο επειδή επιτρέπει τη συμμετοχή στις εκλογές των Ελλήνων του εξωτερικού, αλλά και για δύο ακόμη λόγους: η Ελλάδα γερνάει δημογραφικά και ένα αυξανόμενο ποσοστό πολιτών είναι άτομα της τρίτης ηλικίας, με σώας τας φρένας, αλλά κινητικές δυσκολίες και προβλήματα υγείας. Η υποχρέωση να ψηφίσουν αυτοπροσώπως αποτελεί απαράδεκτη διάκριση. Δεύτερον, η πανδημία και τα ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν γίνει η νέα κανονικότητα, δείχνουν ότι η συμμετοχή σε εκλογές επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες, άσχετους με τη βούληση των πολιτών να συμμετάσχουν ή να απόσχουν. Είναι κωμικοτραγικό την ημερομηνία των εκλογών να την καθορίζουν σκέψεις για το πότε οι πολίτες θα βρίσκονται στις παραλίες και η λιακάδα ή ο χιονιάς να αποφασίζουν πόσοι πολίτες θα βρουν τον δρόμο προς τα εκλογικά τμήματα.
O κ. Αγγελος Χανιώτης είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και αντιπρόεδρος της ΑΜΚΕ Κόμβος – Δίκτυα του Παγκόσμιου Ελληνισμού.