Πολλά από τα λάθη που κάνουμε γράφοντας ή μιλώντας έχουν την εξήγησή τους. Η εξήγηση δεν σημαίνει, βεβαίως, νομιμοποίηση, παρότι ενίοτε οι λεξικογράφοι λημματογραφούν και λάθη, αναγκασμένοι από τα πράγματα, τη μακρά και μαζική χρήση δηλαδή. Η σύνταξη του ρήματος «απολαμβάνω» με γενική, λ.χ., που την ακούμε πολύ συχνά, και από επίσημα χείλη, εξηγείται: ευθύνεται η σύγχυση με το ηχητικά συγγενικό ρήμα «απολαύω», που αυτό ναι, συντάσσεται μετά γενικής. Λεξικογράφος, πάντως, που να προσθέσει στο ρήμα «απολαμβάνω» τη σύνταξή του με γενική ως ημινόμιμη δεν πρόκειται να βρεθεί. Εκτός κι αρχίσουμε ν’ ακούμε και φράσεις τού τύπου «απολαμβάνω του σουβλακίου μου» ή «του μπάνιου μου», και όχι μόνο το συνηθισμένο «απολαμβάνω της εμπιστοσύνης».
Κάμποσα λάθη, πάντως, δεν φαίνεται να τα εξηγεί κανένας μηχανισμός της γλώσσας. Το «ως αναφορά» που ακούμε συνεχώς στη ραδιοτηλεόραση, αντί του «όσον αφορά», εξηγείται μόνο αν δεχτούμε ότι οι χρήστες του δεν άνοιξαν ποτέ βιβλίο ή εφημερίδα, δεν συνάντησαν ποτέ γραμμένο το «όσον αφορά» και μόνο χοντρικά κατανοούν τι λένε με το «ως αναφορά στη στάση του τάδε». Αλλά, διάβολε, για το «όσον αφορά» μιλάμε, όχι για το «βυσσοδομώ», το «ελλοχεύω» και ό,τι άλλο επιστρατεύουν ομιλητές που νιώθουν στρατηγοί της γλώσσας ενώ είναι ακόμα δεκανείς.
Αν το λάθος «ως αναφορά» είναι αποκλειστικά της ομιλίας, το λάθος «εντός πεδιάς» είναι αποκλειστικά της γραφής. Οταν το λες, περιγράφοντας ένα μπασκετικό παιχνίδι, ουδείς φυσικά καταλαβαίνει αν λες «εντός παιδιάς» ή εντός «πεδιάς». Το τριήμερο του φάιναλ-έιτ του Κυπέλλου μπάσκετ, στο Ηράκλειο, είδαμε πολλές φορές στην κρατική οθόνη το λαθεμένο «εντός πεδιάς». Ξέρουμε ότι ο όρος μεταφράζει έναν αντίστοιχο αμερικανικό. «Τα σουτ εντός παιδιάς είναι τα σουτ εντός παιχνιδιού (δίποντα, τρίποντα) που ο Αμερικανοί τα λένε field goal», έγραφε το 2018 ο Γιάννης Φιλέρης στο παιχνιδιάρικο «μεγάλο ερμηνευτικό λεξικό μπάσκετ» που δημοσίευσε στην αθλητική ιστοσελίδα «Contra». Αλλά και το Λεξικό της Ακαδημίας παραθέτει και ερμηνεύει τη φράση «εκτός/εντός παιδιάς».
Να παρασύρονται όσοι γράφουν «εντός πεδιάς» από το «field», που σημαίνει (και) πεδίο; Και τότε, αν η γενική της άφαντης λέξης είναι «της πεδιάς», η ονομαστική της ποια είναι; «Η πεδιά»; Μάλλον. Γιατί αν ήταν «η πεδιάς», τότε θα γράφαμε «εντός πεδιάδος». Και τα γήπεδα δεν θα ‘χαν παρκέ αλλά χορταράκια, χαμομηλάκια κτλ.