Τα τραγικά δυστυχήματα θα έπρεπε να αποτελούν σε μια πρώτη φάση αφορμή για σιωπή και περισυλλογή, όχι για τον εκκωφαντικό θόρυβο που παράγει ο συνδυασμός οργίλων όσο και άκυρων απόψεων, φθαρμένων κλισέ και φθηνής όσο και προφανούς πολιτικής εργαλειοποίησης. Και πρέπει σε μια δεύτερη φάση να οδηγούν στον ακριβή, συστηματικό και έγκυρο εντοπισμό των βαθύτερων αιτίων του δυστυχήματος και τον σχεδιασμό πολιτικών που να μειώνουν την πιθανότητα επανάληψής του στο μέλλον.
Από τα έως τώρα δημοσιευμένα στοιχεία προκύπτει η κομβική σημασία της απουσίας συστημάτων ασφαλείας, που διασφαλίζουν τη διόρθωση ανθρώπινων σφαλμάτων, όπως αυτό που έθεσε δύο αμαξοστοιχίες σε αντίθετη τροχιά πάνω στην ίδια γραμμή. Το βασικό, επομένως, ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι το γιατί, παρά τη γενναιόδωρη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση (αλλά και τις επανειλημμένες πιέσεις που ακολούθησαν), τα συστήματα αυτά δεν είχαν εγκατασταθεί.
Πιο συγκεκριμένα, από τα ίδια δημοσιεύματα προκύπτει πως στο παρελθόν λειτούργησε ένα σύστημα σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης που είχε εγκατασταθεί γύρω στο 2004, η λειτουργία του οποίου διακόπηκε εξαιτίας συνεχών βλαβών και δολιοφθορών. Αποφασίστηκε έτσι να εγκατασταθεί νέο σύστημα και το 2014 υπεγράφη η σχετική σύμβαση. Η προθεσμία ολοκλήρωσης του έργου αυτού ήταν το 2016, επτά ολόκληρα χρόνια πριν! Για λόγους που παραμένουν ακόμη άγνωστοι, το έργο αυτό υπήρξε αντικείμενο διαδοχικών (και συχνά προσχηματικών) αναβολών και παρατάσεων και δεν ολοκληρώθηκε. Και αυτό παρά το γεγονός πως η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση του έργου οδήγησε σε συνεχείς και επαναλαμβανόμενες πιέσεις, που όπως φαίνεται έπεφταν στο κενό. Τελμάτωση λοιπόν αντί για δράση, ολιγωρία αντί για λύσεις. Γιατί;
Η απάντηση είναι πιθανότατα πολυπαραγοντική. Ισως λόγω ανεπαρκούς διαχείρισης και διοίκησης που οδήγησε σε διαδικασίες διαγωνισμών που συστηματικά υποτιμούσαν το έργο. Ισως λόγω των περιορισμένων πόρων και φτωχού έμψυχου δυναμικού του ΟΣΕ, ελλειμματικού ως προς τα προσόντα, την εκπαίδευση και την αξιολόγηση. Ισως λόγω της συνεχούς αδυναμίας προστασίας και συντήρησης της δημόσιας περιουσίας που κατέστησε τον εξοπλισμό του σιδηροδρομικού δικτύου μόνιμο στόχο λεηλασίας. Ισως λόγω θεμάτων διαφθοράς σε μεγάλα και σύνθετα δημόσια έργα. Ισως λόγω της αναντιστοιχίας του κόστους του σιδηροδρόμου και της θέσης του στις προτεραιότητες της χώρας. Ισως γιατί η πολιτική ηγεσία είναι συγχρόνως αδύναμη (με πληθώρα αρμοδιοτήτων), στρεβλή (με βραχυπρόθεσμες και συχνά στενά εκλογικές προτεραιότητες) και με διαχρονική προτίμηση για την υποβάθμιση της δημόσιας διοίκησης. Πρόσφατα (στις 26.2), ο Πάσχος Μανδραβέλης επισήμανε πως περνούν από τη Βουλή σχεδόν καθημερινά τροπολογίες που καθυστερούν, αλλοιώνουν ή και αντιστρέφουν τους ίδιους τους νόμους της κυβέρνησης: «Ρύθμιση παράτασης εκ των υστέρων της δυνατότητας δόμησης σε εκτός σχεδίου οικόπεδα μικρότερα των 4 στρεμμάτων κατέθεσε η κυβέρνηση» (15.12.2022), «αναστολή για τρίτη φορά της κατεδάφισης οικημάτων αιγιαλού, παραλίας, δασών και ρεμάτων» (4.11.2022), «παράταση έως το τέλος του 2023 της προθεσμίας που δόθηκε σε δήμους να νομιμοποιήσουν αθλητικές εγκαταστάσεις και έργα ύδρευσης και άρδευσης σε δασικές εκτάσεις» (23.12.2022), αναβολή της έκδοσης της Κοινής Υπουργικής Απόφασης για τα πρόστιμα σε περίπτωση εκπρόθεσμης δήλωσης στο κτηματολόγιο, μετάθεση της καταληκτικής ημερομηνίας κατάργησης των υποθηκοφυλακείων και της μεταφοράς του προσωπικού σε άλλες θέσεις (16.12.2022) – μεταξύ πολλών άλλων. Μια λίστα μικρών και μεγάλων διευθετήσεων, αναβολών και ολιγωριών, αντίστοιχες στη λογική τους με τις διαδοχικές αναβολές της εγκατάστασης των συστημάτων ασφαλείας, χωρίς τις οποίες θα ζούσαν σήμερα τόσα νέα παιδιά.
Αν δεν εντοπίσουμε και καταγράψουμε με ακρίβεια και αυστηρότητα τα αίτια των ολιγωριών που οδήγησαν στην τραγωδία στα Τέμπη δεν θα καταφέρουμε να τις μειώσουμε. Και αν δεν τις μειώσουμε θα ξαναζήσουμε μικρά και μεγάλα «ατυχήματα», που μπορεί να διαφέρουν ως προς τα χαρακτηριστικά τους, αλλά όχι ως προς τα αίτια και τις συνέπειές τους.
Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.