Οταν ο βασιλιάς Αλέξανδρος της Ελλάδας πέθανε το 1920 από το δάγκωμα μιας μαϊμούς, επακολούθησαν γεγονότα που έκαναν τον σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ να πει πως «διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από το δάγκωμα μιας μαϊμούς». Υπάρχουν πολλά παρόμοια περιστατικά μέσα στην Ιστορία που το τυχαίο άλλαξε τον ρουν της ή φαίνεται πως τον άλλαξε. Ευθύς εξαρχής για τους ιστορικούς είχε προκύψει ένας προβληματισμός για τον ορισμό του «τυχαίου», όπως και για τον ορισμό του «ιστορικού γεγονότος», που επηρεάζεται από την εμφάνιση του τυχαίου. Το τυχαίο δημιουργεί μια νέα κατάσταση ή επιταχύνει δρομολογημένες εξελίξεις; Η διαδοχή τυχαίων γεγονότων μήπως ακυρώνει την τυχαιότητα; Μήπως τελικά ο υπερτονισμός της σημασίας του τυχαίου προδίδει την παραίτησή μας, την πνευματική μας οκνηρία από τη διερεύνηση άλλων αιτίων, πολύ βαθύτερων, που απαιτούν μια διεξοδική μελέτη;
«Αν δεν συνέβαινε αυτό, θα νικούσαμε!». Πόσες φορές δεν το έχουμε ακούσει; Κάτι που είναι βολικό, γιατί αποτρέπει τη βαθύτερη ανάλυση για τα αίτια της ήττας.
Αν δούμε ρεαλιστικά το ζήτημα, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι στο επίπεδο του κοινού νου το τυχαίο και απρόβλεπτο γεγονός είναι αποδεκτό πως μπορεί να καθορίσει τις εξελίξεις. Αποτελεί την αιτία αυτού που έγινε. Ομως μοιραία το τυχαίο φέρνει στη συνέχεια τη θεωρία των «αν». Την εικονική ιστορία. Αν δεν δάγκωνε η μαϊμού τον βασιλιά Αλέξανδρο, διαφορετικές θα ήταν οι εξελίξεις στην Ελλάδα το 1921 και το 1922. Και αν δεν πέθαινε στα πενήντα τέσσερά του χρόνια ο Λένιν, άλλη θα ήταν η πορεία της μπολσεβικικής επανάστασης.
Είναι απολύτως λογικό το τυχαίο και το απρόοπτο να ασκούν από τη μια πλευρά γοητεία στον κοινό νου, γιατί ανατρέπουν μια πορεία που φαινόταν λίγο-πολύ προβλέψιμη, και να προβληματίζουν από την άλλη τους ιστορικούς για τη φύση τους. Επιπροσθέτως, η εικονική ιστορία των πολλών «εάν», που προκύπτουν από το τυχαίο, πέραν όλων των άλλων, αποτελεί και το άλλοθι των ηττημένων. «Αν δεν συνέβαινε αυτό, θα νικούσαμε!». Πόσες φορές δεν το έχουμε ακούσει; Κάτι που είναι βολικό, γιατί αποτρέπει τη βαθύτερη ανάλυση για τα αίτια της ήττας. Οι νικητές σπάνια ψάχνουν να βρουν τις αιτίες της νίκης τους.