Σε πρόσφατη συνέντευξη ο πρωθυπουργός χαρακτήρισε το gov.gr ως ένα bypass στο κράτος, που περιόρισε τη διαφθορά και τη μικρή συναλλαγή. Εύστοχος χαρακτηρισμός. Η μικρή διαφθορά θα μπορούσε θεωρητικά να περιοριστεί με μέτρα που θα άλλαζαν την πρακτική των υπαλλήλων: έλεγχοι, αξιολογήσεις, πόθεν έσχες, αυξήσεις μισθών. Αλλά τέτοιες μεταρρυθμίσεις έχουν μικρή πιθανότητα επιτυχίας στο κράτος μας, γιατί απαιτούν διακομματική συναίνεση, διαχρονική συνέχεια, αλλαγή νοοτροπίας πολλών ανθρώπων, διαφορετική δομή κινήτρων κ.ά. Ενώ το gov.gr απλώς αφαίρεσε λειτουργίες, άρα και εξουσίες, από πολλούς υπαλλήλους και τις ανέθεσε σε λογισμικό.
Παρόμοια bypass από την εξάπλωση νέων τεχνολογιών συμβαίνουν συχνά στην Ιστορία. Η ασφυκτική εξουσία της Καθολικής Εκκλησίας πάνω στην Παιδεία μέχρι το 1500 μ.Χ. υπονομεύτηκε από τη μαζική τυπογραφία, όχι από κάποια εσωτερική μεταρρύθμιση. Οι ιδιοκτήτες σιδηροδρόμων στις ΗΠΑ τον 19ο αιώνα, που ονομάστηκαν robber barons γιατί εκμεταλλεύονταν ανήθικα τη μονοπωλιακή τους θέση, έχασαν τη δύναμή τους από τη μαζική χρήση των αυτοκινήτων από τις αρχές του 20ού αιώνα και όχι επειδή μπόρεσε να τους περιορίσει κάποια κυβέρνηση.
Στην Ελλάδα είχαμε πάντοτε ανοιχτό το ζήτημα των μεταρρυθμίσεων σε θεσμούς που όλοι έλεγαν πως πρέπει να βελτιωθούν, αλλά σχεδόν ποτέ δεν έφταναν σε ικανοποιητικό επίπεδο: το δημόσιο σχολείο, το δημόσιο σύστημα υγείας, τα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Στις ευρωπαϊκές δημοκρατίες με τη μεγάλη βιομηχανία, τη λειτουργική γραφειοκρατία και την προτεσταντική ηθική, οι θεσμοί αυτοί έχουν την κατάλληλη οργάνωση και το προσωπικό για να επιτελούν το έργο τους. Υπάρχουν και οι πολιτικοί συσχετισμοί για να εφαρμοστούν μεταρρυθμίσεις όποτε οι θεσμοί παρακμάζουν.
Στην Ελλάδα με τις μικροεπιχειρήσεις, την πελατειακή γραφειοκρατία και την ευέλικτη ηθική οι θεσμοί αυτοί είναι μεν κοινωνικά ωφέλιμοι, αλλά πάντοτε πολύ πίσω από τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς, και συχνά κάνουν και ζημιά. Οι δε προσπάθειες για μεταρρύθμιση σπάνια έχουν αρκετή στήριξη για να πετύχουν.
Γι’ αυτό συνηθίσαμε, όσοι μπορούμε, να κάνουμε bypass. Για να μάθουν αγγλικά τα παιδιά δεν βελτιώνουμε το σχολείο, αλλά τα πάμε στο φροντιστήριο. Για να πάμε Αθήνα – Λάρισα δεν παίρνουμε τρένο, αλλά το αυτοκίνητό μας. Απαιτούμε φαρδύ δρόμο, όχι γρήγορο και ασφαλές τρένο. Για ένα έκζεμα θα πάμε στον ιδιώτη δερματολόγο που μας σύστησε ένας φίλος, όχι σε δημόσιο Κέντρο Υγείας. Ή θα ρωτήσουμε στο φαρμακείο στη γωνία.
Η μικρή διαφθορά θα μπορούσε θεωρητικά να περιοριστεί με μέτρα που θα άλλαζαν την πρακτική των υπαλλήλων: έλεγχοι, αξιο- λογήσεις, πόθεν έσχες, αυξήσεις μισθών.
Αυτές οι ιδιωτικές λύσεις είναι πολύ καλές μερικές φορές. Αλλά όταν μπορούν να τις πληρώσουν πολλοί (πράγμα που ίσχυε στην Ελλάδα έως το 2009), δεν υπάρχει μεγάλη πίεση στις πολιτικές ηγεσίες να βελτιωθεί το Δημόσιο, και έτσι οι φτωχότεροι μένουν χωρίς καλές υπηρεσίες. Οταν πέσουν τα εισοδήματα των πολλών, αυξάνονται οι φωνές για αλλαγές στο Δημόσιο, αλλά οι κακές πρακτικές έχουν εδραιωθεί και επιμένουν.
Ετσι τίθεται το αίτημα του bypass ως δημόσια πολιτική πλέον. Το gov.gr είναι τέτοια περίπτωση. Η κυβέρνηση δείχνει να κατανοεί τις δυνατότητες της τεχνολογίας και σε άλλους τομείς. Η πρόοδος στη διάγνωση ασθενειών μέσω απεικόνισης και αισθητήρων επιτρέπει στην τηλεϊατρική να λύσει εν μέρει το πρόβλημα της υποστελέχωσης του ΕΣΥ στην περιφέρεια. Το εκπαιδευτικό υλικό στο Διαδίκτυο δίνει εν μέρει απάντηση στο πρόβλημα των ανεπαρκών καθηγητών μέσης εκπαίδευσης. Με τέτοιες εφαρμογές μπορεί να υπάρξει πρόοδος.
Αλλά η τεχνολογία θα αργήσει πολύ να αντιμετωπίσει την έλλειψη προσωπικού και υλικών στα χειρουργεία. Δεν πρόκειται ποτέ να υποκαταστήσει την αξία του καλού δασκάλου μέσα στην τάξη. Οι σιδηρόδρομοι μπορεί να ξεπεραστούν από κάποιο πιο φθηνό, πράσινο, ασφαλές και άνετο μέσο μεταφοράς, αλλά όχι στο ορατό μέλλον.
Η ανάγκη για οργανωτική μεταρρύθμιση θα υπάρχει πάντα. Χωρίς συναίνεση των κομμάτων, με τον λαϊκισμό και τις συντεχνίες να κυριαρχούν, θα είμαστε στην καλύτερη περίπτωση η κοινωνία του bypass, αλλά ποτέ πραγματικά υγιείς.
Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.