Είναι η κρίση ευκαιρία για ένα άλμα στην πρόοδο; Ενα προκλητικό
ερώτημα σε εποχές ένδειας, συμφορών, μηδαμινών προοπτικών,
κολοσσιαίων αδιεξόδων. Προχθεσινή έκθεση του ΟΟΣΑ έδειξε ότι η
κρίση έχει υπονομεύσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στις
κυβερνήσεις, ιδιαιτέρως στις χώρες που πλήττονται περισσότερο από
την ύφεση: Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Σλοβενία. Οι πολίτες αυτών
των χωρών βιώνουν τον μονόδρομο των σκληρών μέτρων: η αύξησή τους
προβάλλει ως η μόνη επιλογή για έξοδο από την κρίση· τα αυξάνουν,
αυξάνοντας τον αριθμό των «θυμάτων» τους. Στην Ελλάδα η αγορά δεν
έχει να επιδείξει άλλο από ταχυφαγεία και ενεχυροδανειστήρια –
κανένα αισθητό «άνοιγμα», παρά τους χαμηλούς μισθούς που θα τόνωναν
την ανταγωνιστικότητα και θα προσείλκυαν επενδύσεις. Η όποια
παραγωγή πλούτου δεν καταλήγει παρά σε λίγα χέρια: «Το 95% των
κερδών που παράχθηκαν από το 2009 μέχρι το 2012 κατέληξε στο
πλουσιότερο 1%» (Στίγκλιτς).
Και όμως, συχνά αναφέρεται ότι η κρίση αποτελεί ευκαιρία για την
οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας για αναστοχασμό. Ωστόσο,
ποιοι είναι οι θετικοί λογαριασμοί ύστερα από πέντε χρόνια κρίσης;
Πέντε χρόνια συμφωνημένων μεταρρυθμίσεων δεν μεταρρύθμισαν και
πολλά. Απώλεια θέσεων εργασίας, οριζόντιες περικοπές, μείωση των
δημόσιων δαπανών, αλλά όχι της αφανούς σπατάλης. Η κρίση έδειξε το
εύρος της διάβρωσης των κρατικών λειτουργών και κάτι άρχισε να
κινείται. Παρά ταύτα, για αρκετούς παραμένει μια ευκαιρία
συντήρησης προνομίων. Μέχρι στιγμής στην Ελλάδα η κρίση δεν έχει
δείξει καθαρά το θετικό της πρόσωπο. Ούτε αναδείχθηκε σε ευκαιρία
απομάκρυνσης από το καταστροφικό μοντέλο σκέψης και δράσης που
παγίωσε τις ελληνικές παθογένειες. Οι εκ βάθρων αλλαγές έχουν
κυρίως να κάνουν με την όξυνση των ανισοτήτων και την παράλυση
δημόσιων δομών από έλλειψη σχεδίου.
Υπό αυτήν την έννοια, πράγματι, ο δικός μας ακανθώδης μικρόκοσμος
απέχει δισεκατομμύρια ευρώ ή χιλιάδες μίλια από την (εκπεφρασμένη)
επιταγή για μια ισχυρή Ευρώπη· στο μέλλον τα αποδυναμωμένα εθνικά
κράτη θα αδυνατούν να επιβιώσουν σε «φουρτούνες» πλανητικών
διαστάσεων. «Χωρίς την κρίση, οι ηγέτες της Ευρωζώνης δεν θα
υποχρεώνονταν να συνεργαστούν τόσο στενά για τον συντονισμό των
πολιτικών τους, που θα συμβάλουν στην επίλυση όχι μόνον της τωρινής
κρίσης», είχε πει σε συνέντευξή του ο Γερμανός φιλόσοφος Γούργκεν
Χάμπερμας. «Μόνο κάτω από την πίεση της κρίσης θα μπορέσει η Ευρώπη
να σταθεροποιηθεί… Για να δαμάσουμε τον άγριο καπιταλισμό,
οφείλουμε να θεμελιώσουμε σε υπερεθνικό επίπεδο εκείνη την
ικανότητα πολιτικής και κυβερνητικής δράσης που στο εθνικό επίπεδο
έχει αμετάκλητα χαθεί.
Μόνο μια Ε.Ε. αποφασισμένη και σταθερή θα μπορέσει να προηγηθεί
των χρηματοπιστωτικών αγορών και να έχει και τον τελευταίο λόγο»,
είχε σημειώσει. Οι ελληνικές μέρες μας δεν μοιάζουν ακόμη ευνοϊκές
για μια τόσο σπουδαία επιχείρηση. Διότι, σε ποιες -εντός κι εκτός-
κινήσεις διαφαίνεται η αρχή μιας απάντησης; Στον δικό μας
μικρόκοσμο, με τη διάχυτη σύγχυση και τη λίγη οργάνωση, με τον πολύ
φόβο και τη λίγη στράτευση σε μια νέα ιδέα, ο αλληλοσπαραγμός είναι
πιο πιθανός από την αναγέννηση. Σε στιγμές αυτοσυνείδησης,
ακαριαία, όπως στο φως της αστραπής, σχεδιάζεται το αντιφατικό
περίγραμμα της ύπαρξής μας. Και δεν χτυπάει καμιά καμπάνα.
Ακόμα.